آلرژی یا حساسیت به گرده گیاهان (از جمله گرده تاج خروس وحشی) از عوامل اصلی ایجاد آلرژی بینی در ایران و جهان می باشد. در این میان مطالعات نشان می دهد که گرده نوعی علف هرز به نام آمارانتوس رتروفلکسوس (Amaranthus retroflexus) یا تاج خروس وحشی و همچنین دیگر اعضای هم خانواده این گیاه، از مهمترین عوامل آلرژی زای تنفسی در مناطق مختلف آب و هوایی بوده و به عنوان یکی از علل شایع آلرژی تنفسی در بین بیماران آلرژیک به شمار می آیند.

در مطالعاتی که در مناطق مختلف کشور ایران (مانند شهر های مشهد و یا اهواز) انجام شده است، نتایج نشان می دهد که گرده گیاه تاج خروس وحشی به عنوان یکی از مهمترین عوامل آلرژی زای تنفسی در این مناطق می باشد و حدودا بین ۶۹ تا ۷۱ درصد از بیماران مبتلا به رینیت آلرژیک (آلرژی بینی یا آلرژی فصلی) و همچنین سایر آلرژی های تنفسی دارای آزمایش پوستی پریک مثبت برای این آلرژن و یا به عبارتی به گرده این گیاه حساسیت دارند!

خانواده گیاه تاج خروس وحشی

خانواده ی آمارانتاسه که گیاه تاج خروس وحشی از اعضای آن می باشد از صد و هشتاد جنس و دوهزار و پانصد گونه تشکیل شده است و در سال های اخیر این خانواده یکی از عوامل مهم در بروز واکنش های آلرژیک قلمداد می شود. این علف های هرز به سرعت در مناطق مختلف دنیا و حتی در مناطق بیابانی و در خاک خشک نیز تکثیر می یابند.

گونه ی تاج خروس از جمله علف های هرز سالانه می باشند که در سرتاسر دنیا یافت می شوند و حدود شصت گونه ی مختلف گلدار با  برگ های متفاوت از بنفش تا قرمز و سبز و طلایی دارند. گیاه تاج خروس وحشی گونه ای از گیاهان گلدار از خانواده Amaranthaceae  با برگ های سبزاست که در مناطق مختلف دنیا یافت می شود.

گیاه تاج خروسی دارای شاخه های سالانه بلند و صاف می باشد که در تابستان رشد نموده و ارتفاع آن به یک تا سه متر می رسد. در کشور ایران گیاه تاج خروسی بصورت علف هرز سالانه در اغلب دشت ها و مزارع رشد می کند و زمان گلدهی این گیاه بین بازه زمانی مرداد ماه تا آبان ماه می باشد.

اما به طور کلی نتایج تحقیقات در نقاط مختلف دنیا نشان می دهد که گرده ی گیاهان خانواده ی آمارانتاسه از اوایل بهار تا اواخر پاییز در اتمسفر دیده می شوند. میزان گرده ی تولید شده توسط اعضای این خانواده به شدت تحت تاثیر میزان بارش در دوره ی گلدهی می باشد و بارش در این دوره سبب افزایش گرده ی تولیدی توسط اعضای این خانواده می گردد و از طرف دیگر دمای بالا در بهار به طور مستقیم با میزان گرده ی این خانواده در اتمسفر مرتبط است.

دانه های گرده ی خانواده آمارانتاسه در زیر میکروسکوپ سطحی مشابه توپ گلف دارند. برای آشنایی با شکل گیاه، دوره گرده افشانی گیاه و همچنین شکل گرده گیاه به نوشتار گیاه تاج خروسی مراجعه نمایید.

در بین خانواده آمارانتاسه سه جنس تاج خروسی، سلمه تره (Chenopodium album)  و گیاه علف شور (Salsola kali) بیشترین نقش را در پدید آمدن آلرژی در فصل تابستان و اوایل پاییز در کشور هایی با آب و هوای خشک نظیر مناطقی از آمریکا، استرالیا و مناطق نیمه بیابانی عربستان سعودی، کویت، هند و ایران دارند. اعضای این خانواده با وجود گزارشات متعددی مبنی بر وجود خواص آلرژی زایی در این گیاهان، کاربرد های گوناگونی دارند، برای مثال از بعضی از اعضای این خانواده برای مصارف آرایشی استفاده می شود و دسته ی دیگر برای مصارف خوراکی و همچنین به عنوان حبوبات استفاده می گردند.  حتی در خصوص یکی از اعضای این خانواده با نام آمارانتوس پانیکولاتوس واکنش آلرژی زایی غذایی گزارش شده است.

مصارف خوراکی گیاه تاج خروس وحشی

اخیرا با توجه به مطالعات سرکار خانم عاطفه حیدری و مطالعات میدانی آقای مرکباتی در استان مازندران بررسی ها نشان داد از گیاه تاج خروس با نام محلی آشکنی و در تلفظ دیگر آشکانو به عنوان یک سبزی در طبخ غذاهای محلی مانند آش، و یا غذایی مشابه خورشت اسفناج استفاده شده و همچنین از گیاه تاج خروسی وحشی دمنوشی با خواص دارویی تهیه می نمایند.

در بعضی مناطق از گیاهان تازه جوانه زده در تهیه سالاد استفاده نموده و بذر خام یا پخته این گیاه نیز پودر شده و به عنوان جایگزین غلات مصرف می گردد.

با وجود مصرف خوراکی شایع ترین عامل ایجاد آلرژی فصلی در ایران، با تحقیقات میدانی انجام شده گزارشی از واکنش آلرژیک در اثر مصرف خوراکی این گیاه در دسترس نیست. شاید مصرف خوراکی گیاه تاج خروس وحشی، همانند مکانیسم اثر ایمنی درمانی (ایمونوتراپی)، بتواند شیوع آلرژی به گرده این گیاه را که از آلرژی زا ترین گرده گیاهان در ایران می باشد، کاهش دهد. با این وجود تایید و یا رد این فرضیه نیاز به مطالعات بیشتر در زمینه شیوع آلرژی به گرده گیاه تاج خروس وحشی در افرادی که این گیاه را به صورت خوراکی مصرف می کنند، دارد.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان با همکاری  دکتر پیام مرکباتی

منابع

• Ezeamuzie C, Al‐Mousawi M, Dashti H, Al‐Bashir A, Al‐Hage M, Al‐Ali S. Prevalence of allergic sensitization to inhalant allergens among blood donors in Kuwait‐a desert country. Allergy. 1997;52(12):1194-200
• Morakabati P, Assarehzadegan MA, Khosravi GR, Akbari B, Dousti F. Cloning and Expression of Ama r 1, as a Novel Allergen of Amaranthus retroflexus Pollen. Journal of allergy. 2016 Jan 26;2016.
• Al-Dowaisan A, Fakim N, Khan MR, Arifhodzic N, Panicker R, Hanoon A, et al. Salsola pollen as a predominant cause of respiratory allergies in Kuwait. Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 2004;92(2):262-7.
• Tehrani M, Sankian M, Assarehzadegan MA, Falak R, Jabbari F, Varasteh A. Immunochemical characterization of Amaranthus retroflexus pollen extract: extensive cross-reactiveallergenic components among the four species of Amaranthaceae/Chenopodiaceae. Iran J Allergy Asthma Immunol. 2010;9(2):87-95.
• Assarehzadegan M-A, Shakurnia A, Amini A. The most common aeroallergens in a tropical region in Southwestern Iran. World Allergy Organ J. 2013;6(1):7.
• Villalba M, Barderas R, Mas S, Colás C, Batanero E, Rodríguez R. Amaranthaceae Pollens: Review of an Emerging Allergy in the Mediterranean Area. J Investig Allergol Clin Immunol. 2014;24(6):371-81.
• Tehrani M, Sankian M, Assarehzadegan MA, Falak R, Noorbakhsh R, Moghadam M, et al. Identification of a new allergen from Amaranthus retroflexus pollen, Ama r 2. Allergology International. 2011;60(3):309-16.
• Burki H, Schroeder D, Lawrie J, Cagán L, Vráblová M, El Aydam M, et al. Biological control of pigweeds (Amaranthus retroflexus, LA Powellii, S. Watson and A. bouchonii Thell.) with phytophagous insects, fungal pathogens and crop management. Integrated Pest Management Reviews. 1997;2(2):51-9.
• Cariñanos P, Alcázar P, Galán C, Domínguez E. Environmental behaviour of airborne Amaranthaceae pollen in the southern part of the Iberian Peninsula, and its role in future climate scenarios. Science of the Total Environment. 2014;470:480-7.
• Franssen AS, Skinner DZ, Al-Khatib K, Horak MJ. Pollen morphological differences in Amaranthus species and interspecific hybrids. Weed science. 2001;49(6):732-7.
• Velasco-Jiménez M, Alcázar P, Valle A, Trigo M, Minero F, Domínguez-Vilches E, et al. Aerobiological and ecological study of the potentially allergenic ornamental plants in south Spain. Aerobiologia. 2014;30(1):91-101.
• Räsänen L. Inhalant allergy in the United Arab Emirates. Allergy. 2000;55(1):95-6.
• Fereidouni M, Hossini RF, Azad FJ, Assarezadegan MA, Varasteh A. Skin prick test reactivity to common aeroallergens among allergic rhinitis patients in Iran. Allergologia et immunopathologia. 2009;37(2):73-9.
• Ghosh D, Chakraborty P, Gupta J, Biswas A, Roy I, Das S, et al. Associations between Pollen Counts, Pollutants, and Asthma-Related Hospital Admissions in a High-Density Indian Metropolis. Journal of Asthma. 2012;49(8):792-9.
• Lombardero M, Duffort O, Selles J, Hernandez J, Carreira J. Cross-reactivity among Chenopodiaceae and Amaranthaceae. Annals of allergy. 1985;54(5):430-6.
• Hasnain SM, Fatima K, Al-Frayh A. Prevalence of airborne allergenic Amaranthus viridis pollen in seven different regions in Saudi Arabia. Annals of Saudi medicine. 2007;27(4):259.
• Kasera R, Niphadkar P, Saran A, Mathur C, Singh A. First case report of anaphylaxis caused by Rajgira seed flour (Amaranthus paniculatus) from India: A clinico-immunologic evaluation. Asian Pacific Journal of Allergy and Immunology. 2013;31(1):79-83.
• Heidari A, Zali SH, Heidari Gh. Ethnobotanical survey of Namarestagh summer rangelands, Amol (Mazandaran). Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2015;5(4):330-339.