انتخاب صحیح گیاهان مناسب برای فضای سبز شهری، باغچه های و یا در آپارتمان ها یکی از موارد مهم در پیشگیری و کاهش بیماری های آلرژیک بخصوص آلرژی های تنفسی (آلرژی بینی و یا بیماری آسم) می باشد. به طور کلی در گیاهان سه سیستم رایج گل دهی وجود دارد که آگاهی از این نوع سیستم ها و انتخاب مناسب آنها می تواند کمک شایانی برای کاشت و پرورش گیاهان با آلرژی زایی پایین داشته باشد.

بدیهی است استفاده از گل ها و گیاهان با آلرژی زایی پایین نقش مهمی در کنترل و پیشگیری بیماری های آلرژیک در جامعه دارد. انواع گیاهان از نظر سیستم گل دهی عبارتند از:

۱- گیاهان گلدار کامل (Perfect-flowered Plants)

گیاهانی که ساختار اجزای جنس نر و ماده بر روی یک گل قرار دارند. با توجه به آنکه روند گرده افشانی در این نوع گیاهان محدود است لذا این نوع گیاهان به طور معمول آلرژی زایی بالایی ندارند. گل رز، سوسن، لاله، ارکیده و یا گل های درخت سیب و گیلاس نمونه هایی از این نوع گیاهان به شمار می آیند.

۲- گیاهان تک پایه (Monoecious)

در این نوع گیاهان گل های نر و ماده روی یک گیاه رشد می کنند. گرده افشانی بعضی از گونه های این گیاهان با جریان باد صورت گرفته و بنابراین می توانند در ایجاد آلرژی تنفسی نقش داشته باشند. بعضی از انواع این نوع گیاهان شامل درخت های توس (غان)، فندق، بلوط، کاج و یا گیاهانی مانند کدو و یا ذرت می باشند.

۳- گیاهان دو پایه (Dioecious)

این گیاهان دارای جنس نر و ماده مستقل بوده و پایه های نر و ماده جدا از هم می باشند. جنس ماده این گیاهان میوه، دانه، گل تولید نموده و جنس نر گرده تولید می نماید. شایان ذکر است جنس نر این نوع گیاهان برخلاف جنس ماده به عنوان گیاهان آلرژی زای مهم در نظر گرفته می شوند. درخت خرما، ارس، خرمالو، توت و گیاهانی مانند مارچوبه، جینکو از انواع این نوع گیاهان محسوب می شوند.

توصیه مهم: به طور کلی اگر فرد دارای سابقه آلرژی می باشد باید حتما از گیاهان گلدار کامل و یا گیاهان تک پایه برای فضای سبز استفاده نماید. در صورت استفاده از گیاهان دو پایه باید از جنس ماده این نوع گیاهان استفاده شود.

تشخیص جنس نر و ماده گیاهان

به طور کلی تشخیص جنس نر و ماده برای آن دسته از گیاهان گلدار کامل و یا تک پایه که ساختارهای نر و ماده آنها در کنار هم می باشند، کاربرد چندانی در کنترل و کاهش آلرژی زایی فضای سبز شهری و آپارتمانی ندارد! بنابراین در گیاهان تک پایه می توان در طول رشد و نمو گیاه گرده گیاه (نشانه جنس نر) و میوه و دانه (نشانه جنس ماده) را در یک گیاه مشاهده نمود.

اما برای گیاهان دو پایه جنس ماده همراه با تولید گل، دانه و میوه بوده در حالیکه جنس نر، گرده (پولن) تولید می نماید. بنابراین برای کنترل بیماری های آلرژیک عدم استفاده از جنس نر این نوع گیاهان دوپایه می تواند کاربردی و مفید باشد.

توصیه های مهم در خصوص کاشت گل و گیاه در فضای سبز شهری، باغچه ها و آپارتمان برای کنترل وکاهش شیوع آلرژی

به طور معمول در فضا های سبز شهری و باغچه ها استفاده از گیاهان تک پایه جنس ماده که تولید گل، دانه و میوه از شاخص های آنها می باشد، مرسوم نمی باشد؛ زیرا این نوع از گیاهان ضایعات و آلودگی بیشتری نسبت به جنس نر تولید می نمایند. بنابراین همیشه کاشت و تکثیر جنس های نر این گونه گیاهان از استقبال بیشتری برخوردار بوده است.

با این وجود گسترش پوشش گیاهان تک پایه جنس نر با افزایش انتشار گرده ها در فصل گرده افشانی همراه می باشد و این امر خود می تواند بر افزایش شیوع بیماری های آلرژیک تنفسی مانند آلرژی فصلی و یا آسم اثرات قابل توجه ای داشته باشد.  

بنابراین باید برای جلوگیری از افزایش انتشار گرده های آلرژی زای گیاهان به توصیه های ذیل توجه داشت:

۱- برای ایجاد فضای سبز در پارک ها، کناره خیابان ها و بلوار ها و همچنین باغچه ها باید از گیاهان جنس ماده که آلرژی زایی کمتری دارند استفاده نمود.

۲- باید بر اساس سیستم درجه بندی میزان آلرژی زایی گیاهان (سیستم OPALS) از گیاهانی با آلرژی زایی پایین برای فضاهای سبز خارج خانه و همچنین آپارتمان ها استفاده نمود. برای آشنایی با سیستم OPALS به نوشتار سیستم درجه بندی میزان آلرژی زایی گیاهان (سیستم OPALS) مراجعه نمایید.

۳- باید سعی شود به طور منظم و قبل از فصول گرده افشانی گیاهان، آنها را هرس نمود تابدین ترتیب از شکل گرفتن ساختارهای تولید گرده در گیاهان مزبور جلوگیری به عمل آورد.

اگر شما علاقمند به گل و گیاه و نگهداری از آنها در گلدان و یا باغچه هستید توصیه می شود نوشتارهای زیر را مطالعه نمایید:

 معرفی گیاهان با آلرژی زایی پایین: مناسب برای فضای سبز و آپارتمان

راهنمای ایجاد فضای سبز با آلرژی زایی پایین، به زبان ساده

نکات مهم در باغبانی و گلکاری برای بیماران با حساسیت و آلرژی 

مجموعه جامع و مصور گیاهان آلرژی زای شایع در ایران

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- Ogren, Thomas (2015). The Allergy-Fighting Garden. Berkeley, CA

: Ten Speed Press. ISBN ۹۷۸۱۶۰۷۷۴۴۹۱۷

۲- Low Allergy Plants

۳- https://www.ftd.com/blog/share/plants-allergies

۴- https://www.webmd.com/allergies/allergy-free-gardening#1