مطالعه آلرژی زایی گرده گل (یا همان Bee Pollen) به عنوان نوعی مکمل غذایی در سالهای اخیر به دلیل افزایش مصرف آن توسط افراد مختلف بخصوص ورزشکاران حرفه‌ای در رشته‌های شنا، والیبال، بسکتبال، ورزش های رزمی و بدنسازی مورد توجه قرار گرفته است.

مکمل غذایی گرده گل در طب سنتی و علوم تغذیه کاربردهای مختلفی داشته است. تاکنون مطالعات متعددی در زمینه بررسی ارزش غذایی گرده گل ها به عنوان یک مکمل غذایی طبیعی انجام شده است که البته نتایج آنها در برخی موارد موافق یکدیگر نبوده است!

شایان ذکر است در این نوشتار موضوع سخن بررسی گرده گل (Bee Pollen) از نظر آلرژی زایی (حساسیت زایی) آن بوده و ارزیابی ارزش غذایی و انرژی بخش بودن این مکمل غذایی مورد بحث واقع نخواهد شد و لذا قضاوتی نیز در مورد اثربخشی این مکمل غذایی صورت نخواهد گرفت.

اما آنچه در نوشتار حاضر به آن پرداخته می شود آن است که با افزایش گزارش ها در خصوص بروز عوارض موضعی و گاهی شدید آلرژیک بعد از مصرف مکمل گرده گل، این پرسش مطرح می باشد که آیا مصرف این‌گونه مکمل های غذایی برای همه افراد بی ضرر است؟! و یا اینکه چه نکاتی را باید پیش از مصرف این مکمل غذایی طبیعی رعایت نمود؟

برای آگاهی از ماهیت مکمل غذایی گرده گل و خصوصیات آلرژی زایی آن به نظر مناسب است ابتدا درباره گرده گل و نقش آن در گیاه توضیح کوتاهی ارائه گردد.

گرده گل در گیاهان

گرده گل همان سلول نر در گیاهان گلدار است که برای باروری گیاهان در طبیعت ضروری است. اندازه، شکل، ساختار و تزئینات دانه‌های گرده در گیاهان با هم تفاوت دارد و از همین تفاوت ها برای شناخت بهتر و طبقه‌بندی گیاهان استفاده می‌شود.

جمع آوری گرده گل توسط زنبور های عسل

زنبورعسل به محض اینکه به یک گل می‌رسد، برروی آن نشسته و گرده ها را به سرعت به وسیله آرواره ها و پاهای جلوی خود از روی پرچم گل جمع کرده و با اندکی عسل که از کندو با خود آورده، آن گرده ها را مرطوب می‌کند.

قسمت های بزرگ و پهن کف پای زنبور دارای تورهای کوچکی متشکل از پرز و منافذ ریز هستند که شانه گرده نام دارند. زنبور از این شانه ها برای تمیز کردن پاها در حین پرواز استفاده می‌کند. زنبورها با استفاده از حرکت فشاری در قسمت صدفی پای خود (Auricle) که به عنوان چکش استفاده می شود، گرده‌های جمع شده را به درون سبدهای گرده منتقل می‌کند.

سبدهای گرده گل در پاهای زنبورها با چتری از پرزهای بلند احاطه شده اند و در واقع نواحی فرو رفته ای در قسمت بیرونی ساق پا زنبور می باشند. زمانی که سبدهای زنبور کاملاً پر می شوند، این گرده های طلایی ریز به صورت یک دانه یا ریز دانه طلایی رنگ فشرده می شوند.

بنابراین زنبورهای عسل با گردش در میان گل ها در طبیعت گرده های گل را جمع آوری می کنند و آنها را به عنوان غذای زنبورهای دیگر به کندو می‌برند. علاوه بر این یکی دیگر از وظایف مهم زنبورهای عسل، گرده افشانی برخی از گیاهان در طبیعت می باشد.

خصوصیات گرده گل از نظر ارزش غذایی

گرده گل های جمع آوری شده توسط زنبورها بسته به نوع گیاهان هر منطقه متفاوت بوده و این گرده ها منبع غذایی برای زنبورهای جوان است و شامل حدود ۲۵ تا ۳۵ درصد پروتئین، ۳۰ تا ۵۵ درصد کربوهیدرات، ۱ تا ۲۰ درصد لیپید و مقادیر اندک و متفاوتی از مواد معدنی و ویتامین می باشند.

در طبیعت و صنایع غذایی، گرده گل را به عنوان یک منبع مغذی با پروتئین بالا در نظر می‌گیرند. حدود نیمی از پروتئین های گرده گل به شکل آمینو اسیدهای آزاد هستند که آماده جذب مستقیم توسط بدن می‌باشند. چنین پروتئین با قابلیت جذب بالا می‌تواند به طور چشمگیر پاسخگوی نیاز فرد به پروتئین باشد.

در طب سنتی چین و هندوستان نیز گرده گل به عنوان یک ماده مغذی و انرژی زا در نظر گرفته می شود! دلیل توجه بسیار به گرده گل همانطور که پیش تر بیان شد بالا بودن مقدار ذخایر پروتئینی حتی بالاتر و غنی تر از منابع پروتئینی حیوانی می باشد! به طور کلی گرده گل ها حاوی اسیدهای آمینه بیشتری نسبت به گوشت، تخم مرغ و پنیر با وزن برابر هستند. اعتقاد بر این است همه عناصر ضروری برای حیات انسان در گرده گل ها موجود می باشد!

سابقه مصرف گرده گل به عنوان مکمل غذایی انرژی زا (گرده درمانی)

سابقه مصرف گرده های گل در انسان و یا به عبارتی “گرده درمانی” به حدود چهار دهه پیش بازمی گردد یعنی زمانی که دونده های دو ماراتن فنلاندی در المپیک ۱۹۷۲ میلادی اظهار داشتند که استفاده از گرده گل ها (Bee Pollen) تاثیر مثبتی براستقامت و عملکرد آنها داشته است!

همچنین در سال ۱۹۸۸ میلادی در روسیه در یک تحقیق سربازان ارتش روسیه روزانه ۵۰ گرم گرده گل را قبل از ناهار مصرف می کردند. وزن، نبض، مقادیر اسپیرومتری (تست ارزیابی عملکرد ریه ها)، عملکرد و وضعیت روانی افراد قبل و بعد از آموزش‌های نظامی اندازه‌گیری می‌شد. نتیجه این تحقیق نشان داد که گرده گل را می‌توان در بازتوانی و به عنوان مکملی نیروبخش پس از دوره‌های فشار فیزیکی و همچنین بهبود وضعیت روانی، با موفقیت استفاده نمود!

امروزه با مشخص شدن ارزش غذایی گرده گل ها، مصرف این مکمل غذایی طبیعی یعنی گرده گل (جمع آوری شده توسط زنبور یا همان Bee Pollen) با هدف کسب انرژی، مورد توجه قرار گرفته است. اکنون استفاده از گرده های گل به همراه عسل، به عنوان یک مکمل طبیعی انرژی زا در نقاط مختلف جهان رواج یافته است!

مصرف گرده گل به عنوان مکمل غذایی در بعضی از ورزشکاران حدود ۲۰ تا ۴۰ گرم در روز به صورت مخلوط با عسل است. این مقدار مصرف ممکن است در بعضی موارد به مقدار ۲۰ تا ۵۰ گرم گرده گل در روز نیز افزایش داشته باشد.

در کشاورزی مدرن و صنایع غذایی جمع آوری گرده ها و فروش آنها به عنوان مکمل غذایی کاربرد و سود بسیاری دارد. زیرا گرده گل ها به عنوان یک منبع طبیعی پروتئینی بسیار غنی و با ارزش می تواند جایگزین پروتئین حیوانی باشد. اما جالب است که بدانید همین پروتئین های گرده گیاهان، در بعضی از افراد حساس یکی از عوامل مهم ایجاد آلرژی های تنفسی و یا غذایی به شمار می آید!

مصرف گرده گل برای اکثر افراد جامعه، بخصوص ورزشکاران، حتی در صورتی که تغییرات شگفت‌انگیزی در عملکرد بدن ایجاد کند و کسب انرژی بالاتری را به همراه داشته باشد، می تواند تغییراتی در سیستم ایمنی بدن ایجاد کند و باعث بروز حوادث ناخواسته در بدن شود. در ادامه به بررسی حساسیت زایی مکمل غذایی گل بر اساس مراجع معتبر و بین المللی می پردازیم.

بروز واکنش های آلرژیک بعد از مصرف گرده گل ها

گرده گل ها که توسط زنبورها جمع آوری می شوند علاوه بر گرده اغلب شامل قطعات بدن زنبور و حشرات، قارچ ها، باکتری ها و باقیمانده فضولات و بزاق زنبورها نیز می باشد.

افزایش مصرف مکمل غذایی گرده گل (Bee Pollen) با افزایش گزارشات از واکنش های آلرژیک (مانند کهیر، آنژیوادم، آنافیلاکسی، علائم گوارشی نظیر تهوع، درد شکم و یا اسهال) همراه بوده است!

استفاده از گرده گل ها به عنوان منبع غذایی خصوصاً در فصل گرده افشانی گیاهان یعنی زمانی که افراد حساس بیشتر در معرض تنفس گرده گیاهان آلرژی زا هستند می‌تواند موجبات بروز واکنش های شدید آلرژیک و یا حتی شوک آنافیلاکسی را بدنبال داشته باشد!

شایان ذکر است این مکمل غذایی همانطور که انتظار می رود دارای طیف وسیعی از انواع گرده های درختان، علف های هرز و چمن ها می باشد. بنابراین مصرف کنندگان این گرده ها بعد از مصرف این مکمل غذایی با طیف وسیعی از پروتئین های موجود در گرده گیاهان ،که البته برخی از آنها نیز آلرژی زای می باشند، مواجهه خواهند شد!

البته بعضی از متخصصان تغذیه بر این باورند که آلرژی به گرده های جمع آوری شده توسط زنبور عسل اندک است و شاید عوارض آلرژیک فقط در افرادی بروز کند که به ۸ یا ۹ ماده غذایی آلرژی داشته باشند.

با این وجود تاکنون گزارش های متعددی توسط محققان در ارتباط با مصرف گرده توسط افراد و بروز شوک آنافیلاکسی به ثبت رسیده است. به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۲ میلادی گزارشی در خصوص بروز شوک آنافیلاکسی بعد از مصرف گرده گل ها (Bee Pollen) اعلام گردید! محققین در آن گزارش بر این باور بودند که احتمال بروز چنین اتفاقاتی در آینده با مصرف گرده گل ها توسط افراد، بدون مشورت با پزشک، بیشتر خواهد بود!

اما آنچه مسلم است و تحقیقات نیز نشان داده است بروز واکنش ها و عوارض آلرژیک در افراد حساس، بعد از مصرف مکمل غذایی گرده گل ها (Bee Pollen) در فصل گرده افشانی گیاهان آلرژی زا یعنی در زمان اوج غلظت و تراکم گرده گل ها در هوا، بیشتر خواهد بود.

بنابراین آنچه که باید به عنوان یک اصل کلی در ارتباط با مصرف مکمل های غذایی طبیعی در نظر داشت آن است که بعد از تهیه اینگونه مکمل ها ی غذایی از مراکز فروش معتبر، باید پیش از مصرف حتما با یک پزشک مشورت نمود! بخصوص زمانی که فرد آلرژیک بوده و یا دارای یک بیماری خاص می باشد!