اثرات ورزش بر حساسیت و آلرژی: مفید یا مضر؟
۱۳۹۹-۰۵-۲۴ ۱۴۰۳-۱۱-۱۴ ۶:۴۱اثرات ورزش بر حساسیت و آلرژی: مفید یا مضر؟
دکتر محمدعلی عصاره زادگان 
اثرات ورزش بر حساسیت و آلرژی: مفید یا مضر؟
در دهه های گذشته همیشه موضوع “بررسی اثرات ورزش بر حساسیت و آلرژی” یکی از مسائل مورد توجه متخصصین در علوم پزشکی و ورزش بوده است! آیا افراد مبتلا به آلرژی مانند بیماران آسمی و یا آلرژی بینی می توانند همانند افراد عادی به ورزش کردن بپردازند؟ و اگر می توانند، چه نوع ورزشی و به چه صورت می تواند بدون ایجاد خطرو آسیب بدنی، باعث بهبود کیفیت زندگی آنها شود؟
به طور کلی از آغاز هزاره سوم اعتقاد بر این بوده که ورزش کردن می تواند “درمان هر دردی“ باشد! بی شک ورزش کردن صحیح می تواند باعث افزایش قابلیت های فردی (روحی و جسمی) گردد. انجام تمرینات ورزشی به طور منظم و به شکل صحیح باعث بهبود عملکرد عضلات ، دستگاه تنفس و سیستم قلب و عروق می شود!
با توجه به اثرات ارزشمند و مفید ورزش در ارتقای کیفیت زندگی افراد، بنابراین بررسی اثرات ورزش کردن در بهبود و یا تشدید علائم و عوارض آلرژی، همیشه یکی از مهمترین پرسش ها و نگرانی های افراد مبتلا به انواع بیماری های آلرژیک، بویژه بیماریهای آلرژیک تنفسی بوده است!
با علم به اهمیت موضوع” اثرات ورزش بر حساسیت و آلرژی: مفید یا مضر؟! ” در این نوشتار سعی گردیده با بررسی مطالعات معتبر و بین المللی در این خصوص، به یکی از پرسش های مهم افراد آلرژیک و آسمی پاسخ داده شود.
تغییرات سیستم ایمنی بدن در اثر انجام تمرینات ورزشی
تاکنون مطالعات متعددی درباره تغییرات سیستم ایمنی بدن در هنگام و یا بعداز تمرینات ورزشی انجام شده است. نتایج بدست آمده بر اساس روش های بررسی و یا نوع ورزش مورد مطالعه (مانند ورزش کوتاه مدت، سنگین یا سبک، ورزش دویدن، دوچرخه سواری، شنا و یا فوتبال و غیره) با هم تفاوت هایی داشته اند!
نتیجه کلی مطالعات فوق الذکر نشان می دهد ورزش کردن تغییراتی در بخش های مختلف سیستم ایمنی بدن ایجاد می نماید. بر اساس شدت و طول تمرینات ورزشی، تعداد بعضی از سلول های سیستم ایمنی از حد طبیعی پایین تر می آیند. هر چند که تعداد برخی دیگر از سلول های سیستم ایمنی در حین و یا بعد از ورزش افزایش نشان می دهند!
به هر حال آنچه که مطالعات نشان داده است، ورزشکاران حرفه ای در طول فصل مسابقات، مستعد ابتلا به عفونت ها (بخصوص عفونت مجاری فوقانی تنفسی) می باشند. استعداد ابتلا به عفونت های تنفسی و یا حملات آسم القایی با ورزش در ورزشکاران رشته های ورزشی استقامتی و سنگین بیشتر بوده است (رجوع به نوشتار آسم ورزشکاران).
بر اساس نتایج تحقیقات، بدن ورزشکاران حرفه ای در بازه زمانی ۳ تا ۷۲ ساعت بعد از تمرینات ورزشی و رقابت های قهرمانی به ابتلا به عفونت های میکروبی (بویژه عفونت های تنفسی) مستعد می باشد.
آنچه که از مطالعات بسیار انجام شده نتیجه می شود آن است که به رغم آنکه تمرینات ورزشی متعادل و با شدت متوسط می تواند عملکرد سیستم ایمنی را بهبود بخشد اما در صورت انجام تمرینات ورزشی سنگین، استقامتی و طولانی مدت، قابلیت و توانایی سیستم ایمنی بدن به طور موقت کاهش می یابد!
تمرینات ورزشی و بیماری های آلرژیک
به طور کلی تاکنون سه بیماری آلرژیک مرتبط با انجام تمرینات ورزشی معرفی شده است:
الف- آسم القایی با ورزش (آسم ورزشکاران)
ب- آنافیلاکسی القایی با ورزش
ج- کهیر القایی با ورزش
آسم القایی با ورزش (آسم ورزشکاران)
در افراد حساس، تمرینات و حرکات ورزشی بخصوص ورزش های سنگین ممکن است موجب بروز علائم بیماری آسم در فرد شود. به این نوع از بیماری آسم که متمایز از آسم آلرژیک (با واسطه مواد حساسیت زا و آلرژن ها) می باشد، آسم القایی با ورزش گفته می شود.
برای توضیحات بیشتر و آگاهی از ماهیت این بیماری و راهکارهای پیشگیری از بروز آن به نوشتار آسم ورزشکاران مراجعه شود.
آسم القایی با ورزش اغلب در بیماران حساس (با سابقه آلرژی) چند دقیقه (حدود ۲ تا ۱۰ دقیقه) بعد از توقف تمرینات ورزشی به صورت سرفه، تنگی نفس، انقباض ریه ها و خس خس سینه مشاهده می گردد. این علائم در بسیاری از مواقع به طور خودبخودی بعد از ۳۰ تا ۶۰ دقیقه برطرف می شوند.
عوامل اساسی محرک آسم القایی با ورزش (آسم ورزشکاران)
دو عامل اساسی محرک آسم القایی با ورزش عبارتند از: اول، انجام تمرینات ورزشی، که باعث افزایش تنفس (دم و بازدم) می شود. دوم، محیط و مکان انجام تمرینات ورزشی. به طور معمول آسم القایی در اثر ورزش در افراد حساس در محیط هایی با جریان هوای سرد و خشک بروز می کند!
شایان ذکر است به طور معمول فصول افزایش تراکم گرده افشانی گیاهان (مانند فصل بهار یا تابستان- رجوع به نوشتار تقویم گرده افشانی گیاهان آلرژی زای ایران) آمار ابتلا به آسم القایی با ورزش در افراد مبتلا به آلرژی بینی (آلرژی فصلی، رینیت آلرژیک) در اثر گرده گیاهان، بیشتر می باشد. واضح است افزایش تنفس در اثر تمرینات ورزشی در فضای باز (فضای خارج از خانه) موجب افزایش ورود گرده گیاهان آلرژی زا به ریه های فرد و متعاقب آن بروز علائم آلرژی تنفسی می شود.
ورزش مناسب برای بیماران مبتلا به آسم و یا آلرژی تنفسی
همانطور که بیان شد یکی از پرسش های رایج و مهم افراد مبتلا به آلرژی این است که آیا افراد مبتلا به آسم و یا سایر بیماری های آلرژیک تنفسی می توانند همانند افراد عادی به تمرینات ورزشی بپردازند؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، چه نوع رشته ورزشی و به چه صورت می تواند بدون ایجاد خطر برای آنها باعث بهبود کیفیت زندگی آنها شود؟
گاهی به اشتباه تصور می شود که بیماران مبتلا به آسم نمی توانند در تمرینات و رقابت های ورزشی شرکت کنند! اما تاکنون ورزشکاران بسیاری وجود داشته است که به رغم ابتلا به بیماری آسم، توانسته اند موفق به دریافت مدال های المپیک و بین المللی شوند!
برخلاف تصور عمومی و همچنین والدین کودکان مبتلا به آسم، انجام تمرینات ورزشی برای افراد آلرژیک (از جمله کودکان آسمی) می تواند اثرات مفیدی در رشد جسمی و روحی و بهبود کیفیت زندگی آنها داشته باشد.
توصیه های مهم برای انجام تمرینات ورزشی برای افراد آسمی و آلرژیک
- به عنوان یک قانون کلی، انجام تمرینات ورزشی باید در زمانی که فرد علائم بیماری آسم را ندارد، انجام شود.
- شایان ذکر است برای انجام هرگونه تمرینات ورزشی ارزیابی عملکرد ریه ها بسیار اهمیت دارد! در صورتی که تحریک پذیری ریه های فرد بالا باشد و با استفاده از درمانی های دارویی نیز بهبودی حاصل نشود، انجام تمرینات ورزشی (حتی شنا) توصیه نمی گردد.
- برای تمرینات ورزشی باید از مکان هایی که تراکم گرده گیاهان آلرژی زا زیاد است، اجتناب نمایند.
- در صورتی که واکنش های تحریکی ریه ها با درمان دارویی قابل کنترل باشند، با نظر پزشک متخصص، انجام انواع مختلف تمرینات ورزشی در رشته های مختلف بلامانع است!
- از انجام تمرینات ورزشی در مکان هایی که جریان هوای سرد و خشک وجود دارد، پرهیز شود. هوای سرد و خشک می تواند محرکی برای بروز آسم القایی با ورزش باشد.
- در فصولی که گرده افشانی گیاهان بیشتر است (بهار و تابستان) از انجام تمرینات ورزشی در فضای باز و مکان هایی که پوشش گیاه زیاد است، خودداری شود.
- اغلب، ورزش هایی که به صورت استقامتی انجام می شوند نمی توانند ورزش های مناسبی برای افراد مبتلا به آسم باشند.
- برای بیماران مبتلا به آسم، رشته ورزشی شنا، که شخص در معرض هوای مرطوب و نسبتا گرم می باشد، می تواند مناسب باشد. البته باید شنا به صورت استقامتی انجام نشود و فعالیت فیزیکی در بازه زمانی کوتاه باشد.
- باید در استخرهای شنا به حساسیت و آلرژی به کلر موجود در آب به عنوان یک محرک برای بروزآسم القایی با ورزش توجه ویژه ای داشت. توصیه می شود در این خصوص به نوشتار بروز واکنش های آلرژیک بعد از شنا کردن در استخر (آلرژی به کُلر) مراجعه نمایید.
- رشته های ورزشی گروهی مانند والیبال و بسکتبال نسبت به دومیدانی از خطر کمتری برخوردار هستند! البته باید بازه زمانی فعالیت به ۵ تا ۸ دقیقه محدود شود.
- رشته های ورزشی شمشیری بازی و یا ژیمناستیک هنری نیز در صورت محدود نمودن فعالیت های بدنی به بازه های زمانی کوتاه، می توانند انتخاب های دیگری برای افراد مبتلا به آسم باشند.
- رشته های ورزشی مانند دو میدانی می تواند احتمال بروز حملات آسم القایی با ورزش را در فرد حساس افزایش دهد. در این نوع ورزش ها افزایش دم و بازدم و ورود هوای خشک، موجب خشک شدن مجاری تنفس و بروز علائم آسم می شود.
- رشته های ورزشی که در هوای سرد انجام می شوند، مانند اسکی، اسکیت روی یخ و سایر ورزش های زمستانی نمی توانند ورزش مناسبی برای بیماران حساس و مستعد ابتلا به آسم باشند.
- برای افراد حساس و مبتلا به بیماری های آلرژیک تنفسی (بیماری آسم) انجام فعالیت های بدنی در زیرآب (مانند غواصی) و یا کوهنوردی توصیه نمی شود!
نتیجه گیری
بیماران حساس و مبتلا به آسم زیر نظر پزشک معالج ضمن کنترل دارویی بیماری خود، می توانند به تمرینات ورزشی ادامه دهند! اما باید این افراد از ورزش های سنگین و طولانی مدت پرهیز نمایند. تمرینات ورزشی نباید در محیط های سرد و با هوای خشک انجام گردد. بنابراین با رعایت نکات بیان شده تمرینات ورزشی می تواند در کودکان و بزرگسالان آلرژیک و یا مبتلا به آسم باعث بهبود کیفیت زندگی آنها شود.
آنافیلاکسی القایی با ورزش
واکنش آنافیلاکسی (یا شوک آنافیلاکسی) اغلب به عنوان شدیدترین و در عین حال خطرناک ترین واکنش آلرژیک در انسان شناخته می شود. برای آگاهی از ماهیت آنافیلاکسی و پیشگیری و کنترل آن به نوشتار واکنش آنافیلاکسی (شدیدترین واکنش آلرژیک): عوامل بروز، علائم، پیشگیری و درمان مراجعه نمایید.
درارتباط با تمرینات ورزشی، آنافیلاکسی القایی با ورزش در افراد حساس بندرت و گاهی چند ساعت بعد از مصرف مواد غذایی حساسیت زا بروز می یابد. همچنین آنافیلاکسی القایی با ورزش گاهی غیروابسته به مصرف غذا و در اثر افزایش دمای بدن و یا پرخونی اندام ها ایجاد می گردد. به نظر می آید افزایش دمای بدن و یا پرخونی اندام ها در افراد حساس، موجب فعال شدن ماست سل ها (سلول های اصلی در ایجاد واکنش های آلرژیک) می شود.
کهیر القایی با ورزش
کهیر یکی از بیماری های شایع در بزرگسالان و کودکان می باشد. کهیر تحت تاثیر مواد محرک مختلف و یا عوامل و بیماری های زمینه ای بروز می یابد.
کهیر با خارش پوست ناحیه محدودی ازبدن شروع شده و با تورم و قرمزی آن ناحیه ادامه خواهد یافت. برای مطالعه بیشتر علائم و راهکارهای درمان این بیماری به نوشتار کهیر (عامل ایجاد، انواع، کنترل و درمان) مراجعه شود.
کهیر القایی با ورزش یکی از انواع مختلف کهیر به شمار می آید! ضایعات کهیرالقایی با ورزش بعد از چند دقیقه ایجاد شده و به طور معمول نیم تا یکساعت باقی می مانند.
مواجهه ورزشکاران با جریان هوای سرد یکی از عوامل شایع کهیر القایی با ورزش محسوب می شود. ضایعات کهیر در این نوع اغلب محدود به قسمتی از پوست می باشد که در معرض هوای سرد بوده است.
عوامل دیگر کهیر القایی با ورزش به طور معمول عبارتند از: الف- قرار گرفتن در معرض نور خورشید (در ورزش هایی که بخش های برهنه بدن در معرض نور خورشید هستند) ب- تحت فشار قرار گرفتن بافت های بدن (مثلا فشار به پاها بعد از دویدن، فشار بر عضلات باسن ها بعد از دوچرخه سواری، فشار بر دست ها در ورزش هایی که دست ها کاربرد بیشتری دارند و یا فشار بر ماهیچه های دور کمر در اثر استفاده از کمربندهای ورزشی).
تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان
۱- …The role of sports and
۲- Allergy and sports in children
