بر اساس مطالعات انجام شده گیاه شیرین بیان دارای اثرات درمانی و ضد التهابی مناسبی برای بیماران آسم دارد. به طور کلی گیاه شیرین بیان (Glycyrrhiza) یا Licorice (لیکوریش یا لیکوریس) گیاهی چندساله و متعلق به خانواده بنشن ها (Fabaceae) یا بقولات می باشد.جنس گیاه شیرین بیان دارای ۱۸ گونه شاخص است. این گیاه بدلیل داشتن ترکیبات دارویی و غذایی در ریشه و ساقه های زیرزمینی (ریزوم های) خود دارای اهمیت زیادی در صنایع داروهای گیاهی و صنایع غذایی می باشد.

گیاه شیرین بیان به صورت خودرو در مزارع گندم، علوفه، چغندر و دیگر محصولات زراعی رشد کرده و موجب کاهش تولید محصولات مربوطه می شود. گونه Glycyrrhiza glabra (گلیسیریزا گلابرا) گونه شایع در ایران است. گلیسیریزا  اصطلاحی یونانی به معنی ریشه شیرین می باشد.

گیاه شیرین بیان دارای ارتفاعی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ سانتی متر بوده و دارای شاخ و برگ های انبوه است. گل های این گیاه به رنگ زرد و ارغوانی متمایل به بنفش می باشند. گیاه شیرین بیان در مناطق مختلف جهان بخصوص مناطق مدیترانه ای و جنوب شرقی آسیا پوشش فراوانی داشته و در ایران این گیاه در مناطق مختلف شامل شرق، غرب و همچنین مناطق مرکزی کشور به وفور مشاهده می شود.

ترکیبات ریشه و ساقه های زیرزمینی شیرین بیان

ماده ای که در ریشه شیرین بیان موجب ایجاد طعم شیرین آن می شود ترکیبی به نام اسید گلیسریزیک (Glycyrrhizic acid) یا گلیسیریزین می باشد. این ماده ۵۰ برابر شکر شیرین تر است. مقدار این ماده در ریشه گیاه به گونه گیاه و محل و زمان برداشت آن وابسته است. میزان این ماده در سال های پایانی رشد گیاه به بیشترین مقدار خود می رسد. البته ترکیبات متعدد دیگری نیز در گیاه شیرین بیان وجود داشته که اثرات درمانی مختلفی دارند.

اثرات دارویی گیاه شیرین بیان

ریشه و ساقه های زیرزمینی  گیاه شیرین بیان از عصر باستان از ریشه و ساقه های زیرزمینی آن برای درمان بیماری های متعددی استفاده می شده است. این گیاه یکی از گیاهان اصلی در طب سنتی چینی و همچنین طب سنتی در بسیاری از کشورهای جهان می باشد. نتایج مطالعات متعدد تجربی و بالینی انجام شده نشان می دهد عصاره شیرین بیان بخصوص ریشه  و ساقه های زیرزمینی آن دارای خصوصیات مختلفی مانند ضد التهابی، ضد ویروسی، ضد باکتری، آنتی اکسیدان، ضد دیابت، ضد آسم  و ضد سرطان بوده و همچنین دارای اثراتی نظیر تعدیل کننده سیستم ایمنی، محافظت کننده دستگاه گوارش، کبد، سیستم اعصاب و قلب می باشد. در سال های اخیر مطالعات گوناگونی در خصوص مکانیسم های سلولی و مولکولی برروی مواد فعال گیاه شیرین بیان انجام شده است.

اثر مصرف عصاره ریشه شیرین بیان در درمان بیماری های آلرژیک

مدارک و شواهد حاصل از مطالعات متعدد بر روی بیماران مبتلا به آسم و یا مدل های حیوانی آزمایشگاهی نشان می دهند عصاره ریشه گیاه شیرین بیان و یا ترکیبات فعال آن اثرات درمانی مناسبی بر روی این بیماران دارند (برای مطالعه جزئیات این پژوهش ها به رفرنس های موجود در بخش منابع در انتهای این نوشتار مراجعه شود). نتایج این مطالعات حاکی از اثر تعدیل کنندگی ترکیبات فعال گیاه شیرین بیان در مکانیسم های التهابی در ریه های بیماران مبتلا به آسم آلرژیک بوده اند. همچنین مشخص شده است که مصرف گیاه شیرین بیان موجب کاهش آنتی بادی IgE (پروتئین محلول در سرم که عامل ایجاد بیماری آلرژی می شود) و سلول های Th2 (سلول های مؤثر در ایجاد واکنش های التهابی آلرژیک) می شود.

موارد احتیاط در مصرف گیاه شیرین بیان

همانند سایر گیاهان دارویی باید مصرف گیاه شیرین بیان نیز با احتیاط صورت گیرد. افزایش فشار خون یکی از عوارض مصرف بیش از حد عصاره این گیاه می باشد. استفاده مقادیر بیش از ۲۰ گرم در روز احتمال بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف این گیاه را افزایش می دهد. بهتر است بیماران مبتلا به فشار خون بالا و یا افراد با نارسایی کلیه و قلب در مصرف این گیاه جانب احتیاط را رعایت کرده و حتما با پزشک معالج خود مشورت نمایند.

نگارش و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

1. Houssen ME, Ragab A, Mesbah A, El-Samanoudy AZ, Othman G, F.Moustafa A, et al. Natural anti-inflammatory products and leukotriene inhibitors as complementary therapy for bronchial asthma. Clinical Biochemistry. 2010;43(10–۱۱):۸۸۷-۹۰٫
2. Yu J-Y, Ha JY, Kim K-M, Jung Y-S, Jung J-C, Oh S. Anti-Inflammatory Activities of Licorice Extract and Its Active Compounds, Glycyrrhizic Acid, Liquiritin and Liquiritigenin, in BV2 Cells and Mice Liver. Molecules. 2015;20(7):13041-54.
3. Nishimoto Y, Hisatsune A, Katsuki H, Miyata T, Yokomizo K, Isohama Y. Glycyrrhizin attenuates mucus production by inhibition of MUC5AC mRNA expression in vivo and in vitro. Journal of Pharmacological Sciences. 2010;113(1):76-83.
4. Liu C, Weir D, Busse P, Yang N, Zhou Z, Emala C, et al. The Flavonoid 7, 4′- Dihydroxyflavone Inhibits MUC5AC Gene Expression, Production, and Secretion Via Regulation of NF-κB, STAT6 and HDAC2. Phytotherapy research : PTR. 2015;29(6):925-32.
5. Hocaoglu AB, Karaman O, Erge DO, Erbil G, Yilmaz O, Bagriyanik A, et al. Glycyrrhizin and long-term histopathologic changes in a murine model of asthma. Current Therapeutic Research. 2011;72(6):250-61.
6. Yang Y, Shi Q, Liu Z, Li R-j, Pan P-w, Hou Y-y, et al. The synergistic anti-asthmatic effects of glycyrrhizin and salbutamol. Acta Pharmacol Sin. 2010;31(4):443-9.
7. Shi Q, Hou Y, Yang Y, Bai G. Protective Effects of Glycyrrhizin against. BETA. 2-Adrenergic Receptor Agonist-Induced Receptor Internalization and Cell Apoptosis. Biological and Pharmaceutical Bulletin. 2011;34(5):609-17.
8. Wu Q, Tang Y, Hu X, Wang Q, Lei W, Zhou L, et al. Regulation of Th1/Th2 balance through OX40/OX40L signalling by glycyrrhizic acid in a murine model of asthma. Respirology. 2016;21(1):102-11.
9. Wu Q, Tang Y, Zhang J, Hu X, Wang Q, Huang J. [Therapeutic effects of glycyrrhizic acid on asthma airway inflammation in mice and its mechanism]. Zhonghua yi xue za zhi. 2014;94(42):3338-44.
10. Srivastava K, Zhang T, Yang N, Sampson H, Li X-M. Anti‐Asthma Simplified Herbal Medicine Intervention‐induced long‐lasting tolerance to allergen exposure in an asthma model is interferon‐γ, but not transforming growth factor‐β Clinical & Experimental Allergy. 2010;40(11):1678-88.
11. Chang H-C, Gong C-C, Chen J-L, Mak O-T. Inhibitory effects of inhaled complex traditional Chinese medicine on early and late asthmatic responses induced by ovalbumin in sensitized guinea pigs. BMC complementary and alternative medicine. 2011;11(1):1.
12. Yang N, Patil S, Zhuge J, Wen MC, Bolleddula J, Doddaga S, et al. Glycyrrhiza uralensis Flavonoids Present in Anti‐Asthma Formula, ASHMITM, Inhibit Memory Th2 Responses in Vitro and in Vivo. Phytotherapy Research. 2013;27(9):1381-91.
13. Wen M-C, Wei C-H, Hu Z-Q, Srivastava K, Ko J, Xi S-T, et al. Efficacy and tolerability of antiasthma herbal medicine intervention in adult patients with moderate-severe allergic asthma. Journal of allergy and clinical immunology. 2005;116(3):517-24.
14.    مروری برگیاه دارویی شیرین بیان Glycyrrhiza globra L. معصومه خان احمدی و همکاران. فصلنامه گیاهان دارویی. سال دوازدهم، دوره دوم، شماره مسلسل چهل و ششم، بهار ۱۳۹۲