بیماری آسم بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO) از شایع ترین بیماری های غیرواگیر در جهان می باشد! مشخصه بیماری آسم حملات برگشت پذیر تنگی نفس و خس خس سینه می باشد. شدت این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

حملات آسم ممکن است چند بار در روز یا هفته اتفاق افتد و شدت این حملات در افراد در هنگام فعالیت بدنی شدید و یا در طول شب بیشتر می باشد! متاسفانه در چند دهه اخیر ابتلا به این بیماری بخصوص در کودکان افزایش چشمگیر داشته است!

در آسم به طور معمول دیواره های داخلی مجاری تنفسی متورم بوده و دچار التهاب می باشند. این امر باعث حساس و تحریک پذیرشدن مجاری تنفسی و ریه ها می شود، به طوری که با کوچکترین تماس با عامل محرک (موادحساسیت زا و یا دیگر عوامل محرک) مجاری تنفسی و شش ها دچار انقباض (اسپاسم) می شوند. متعاقب این حالت مجاری تنفسی باریک تر شده و هوای داخل شش ها کاهش می یابد.

نشانه های شایع آسم که در بخش های بعدی این نوشتار به تفصیل بیان خواهند شد، شامل خس خس سینه، سرفه و تنگی نفس می باشند. شایان توجه است که همه افراد مبتلا به آسم این علائم را ندارند. همچنین داشتن این علائم همیشه به معنای ابتلا به آسم نیست!

بیماری آسم به عنوان یکی از مهمترین چالش های بهداشتی در جهان

بیماری آسم یکی از چالش های بهداشتی در اغلب کشورهای پیشرفته و در حال توسعه می باشد. به طور کلی اثرات ناشی از کارافتادگی و عوارض ناشی از این بیماری از یک سو و از سوی دیگر هزینه های هنگفت برای کنترل و درمان مناسب این بیماری از سوی دیگر می تواند صدمات روحی و روانی قابل توجه ای برای فرد بیمار داشته باشد.

به طور مثال در مطالعه انجام شده در ایران نتایج نشان داده است که هزینه سالانه برای کنترل و درمان مناسب آسم در ایران برای هر بیمار حدود ۵۹۰ دلار می باشد. البته این هزینه مادی جدای از آثار روحی و روانی و از کارافتادگی بیمار می باشد.

تخمین زده می شود در آمریکا تا سال ۲۰۱۵ بیش از ۲۶ میلیون نفر به آسم مبتلا بوده اند! هزینه سالانه ناشی از این بیماری در آمریکا حدود ۸۲ میلیارد دلار است (هزینه مراقبت های پزشکی و دارویی و همچنین خسارت از دست دادن مدرسه توسط کودکان مبتلا).

شیوع بیماری آسم در ایران و جهان

همانطور که بیان شد آسم از مهمترین و شایع ترین بیماری های غیرواگیر و مزمن در جهان است! بر اساس تحقیقات انجام شده در ایران، شیوع بیماری آسم در کودکان دوره ابتدایی حدود ۴ درصد است. علاوه بر این، مطالعات نشان داده حدود ۹ درصد بالغین ایرانی به آسم مبتلا هستند!

بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین زده می شود حدود ۲۳۵ میلیون نفر در جهان به بیماری آسم مبتلا باشند! در سال ۲۰۱۵ حدود ۳۳۸۰۰۰ مرگ در اثر بیماری آسم بوقوع پیوسته است که اغلب این مرگ و میر در میان بیماران با سنین بالاتر بوده است!

انواع بیماری آسم

محققین بر اساس معیارهای متعددی، بیماری آسم را به انواع مختلف طبقه بندی می نمایند. بعضی از این معیارها عبارتند از: سابقه پزشکی و معاینات بالینی، نتایج تست عملکرد ریه ها، سن وقوع بیماری، نوع سلول هایی در بدن که در ایجاد بیماری نقش داشته اند، نتیجه آزمایش های تشخیص آلرژی، خصوصیات بافت و ریه ها و نوع و سابقه پاسخ به داروها.

در مباحث پزشکی نام های مختلفی برای انواع آسم بکار رفته است که البته برخی از آنها توصیف کننده یک نوع از بیماری آسم می باشند. بعضی از انواع بیماری آسم عبارتند از: آسم آلرژیک، آسم غیرآلرژیک، آسم القایی با ورزش (آسم ورزشکاران)، آسم مرتبط با شغل، آسم ناشی از مصرف آسپرین، آسم ناشی از چاقی.

علائم بیماری آسم

همانطور که پیش تر ذکر گردید علائم بیماری آسم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بعضی از علائم رایج بیماری آسم عبارتند از: تنگی نفس، درد قفسه سینه، خستگی، اختلال در خواب (در اثر تنگی نفس، خس خس سینه و یا سرفه)، صدای خس خس زمان خروج هوا از ریه ها (بخصوص در کودکان)، سرفه مزمن و مکرر (بخصوص در اوایل صبح و اواخر شب).

همچنین به طور معمول طبق تعریف هنگامی که علائم آسم فرد بیمار بدتر از حد معمول می شود، آن را به عنوان یک حمله آسم در نظر می گیرند. حملات شدید آسم ممکن است به مراقبت اورژانس نیاز داشته باشد و در غیراین صورت حملات آسم در صورت عدم توجه و مراقبت فوری به مرگ منتهی می شود.

شایان ذکر است علائم فوق الذکر در بعضی از بیماران در مواقعی مانند انجام فعالیت بدنی شدید، سرما و یا ورود مواد حساسیت زا (آلرژن ها) به ریه ها، تشدید می گردند!

عومل ایجاد یا تشدید آسم

افراد مبتلا به بیماری آسم دارای مجاری تنفسی و ریه های بسیار تحریک پذیر و حساس هستند. عوامل محیطی مختلفی می توانند به عنوان “عوامل محرک” باعث بروز علائم آسم در فرد مبتلا شوند!

به طور کلی قوی ترین عامل محرک، استنشاق ذراتی است که باعث بروز واکنش های آلرژیک و التهابی در ریه و مجاری تنفسی می شوند. بعضی از عوامل محرک بیماری آسم در ادامه بیان شده اند:

۱- عفونت ها مانند سینوزیت، سرماخوردگی و یا آنفلوانزا

۲- آلرژن ها (مواد حساسیت زا) مانند گرده گیاهان آلرژی زا، مایت یا هیره گردو غبار منزل، اسپور یا هاگ قارچ ها و کپک ها

۳- عوامل محرک مانند بوهای تند عطر و ادکلن و یا بخارات مواد شوینده و یا آلودگی هوا (آلاینده های صنعتی و موتوری و یا دود ناشی از سوختن چوب و …)

۴- مصرف دخانیات (سیگار و قلیان) و یا در معرض دود دخانیات بودن

۵- ورزش سنگین

۶- آب و هوای مرطوب و یا هوای سرد

۷- استرس و اضطراب، گریه یا خنده شدید

۸- مصرف بعضی از انواع داروها مانند آسپرین

تشخیص و درمان آسم

به طور معمول تشخیص بیماری آسم توسط فوق تخصص آسم و آلرژی و یا بیماری های ریوی و بر اساس بررسی علائم، معاینات بالینی و تست های ارزیابی عملکرد ریه ها صورت می گیرد.

شایان ذکر است درمان کامل بیماری آسم تقریبا امکان پذیر نمی باشد. اما امروزه راهکارهای درمانی بسیار مؤثر و کارآمدی برای کنترل مناسب و موفق این بیماری ابداع شده است به طوری که فرد بیمار می تواند زندگی عادی و طبیعی خود را در پیش گیرد!

بهترین راه درمان و کنترل بیماری آسم همان پیشگیری از تماس و مواجهه با عوامل محرک می باشد! همچنین با توصیه پزشک معالج، برای کاهش التهاب در مجاری هوایی و ریه ها و برطرف نمودن و یا پیشگیری از بروز علائم از داروها و اسپری های استنشاقی مختلف ضد التهابی استفاده می شود.

داروهای مورد استفاده برای آسم به طور رایج شامل داروهای تسکین دهنده برای جلوگیری از بروز و افزایش شدت علائم آسم و یا همچنین داروهای کنترل طولانی مدت برای جلوگیری از بروزعلائم بیماری آسم می باشند. برای آگاهی از اسپری های مورد استفاده برای بیماری آسم به نوشتار آشنایی با اسپری های استنشاقی برای بیماری آسم مراجعه نمایید.

توصیه های پیشگیری کننده برای جلوگیری از بروز و تشدید بیماری آسم

۱- یکی از مهم ترین توصیه ها برای پیشگیری از تشدید علائم بیماری آسم آلرژیک، دوری کردن از عوامل محرکی مانند گرده گیاهان آلرژی زا، مایت یا هیره گردو غبار منزل می باشد.

برای آگاهی از راههای کاهش استنشاق اینگونه آلرژن ها به نوشتار های پیشگیری از حساسیت و آلرژی ناشی از گرده گیاهان و راهکارهای کنترل و ریشه کنی هیره (مایت) گردوغبار منزل مراجعه نمایید!

۲- مصرف هرگونه دخانیات برای فرد مبتلا به آسم ممنوع بوده و باید از استنشاق دود دخانیات نیز جددا خودداری کند!

۳- بیمار مبتلا به آسم نباید به طور ناگهانی در معرض هوای سرد قرار گیرد و از ورود به مکان های سرد خودداری نماید.

۴- در بعضی از مبتلایان به بیماری آسم فعالیت های بدنی شدید و ورزش های سنگین باعث بروز ناگهانی علائم و حملات آسم می شوند. برای آگاهی از راهکارهای پیشگیری از بروز و یا تشدید علائم آسم به نوشتار آسم ورزشکاران مراجعه نمایید.

۵- توصیه می شود افراد مبتلا به آسم در روزهای گرم و مرطوب و همچنین در روزهای گرده افشانی گیاهان آلرژی زا از تردد غیر ضروری به خارج خانه خودداری کنند! برای آگاهی از دوره گرده افشانی گیاهان، نوشتار تقویم گرده افشانی گیاهان آلرژی زای شایع در ایران را مطالعه نمایید.

۶- آلاینده های صنعتی و موتوری باعث تشدید علائم آسم می شود، لذا توصیه می گردد در روزهای آلوده، فرد مبتلا به بیماری آسم تا حد امکان از خانه خارج نشود!

۷- توصیه می گردد برای کنترل مناسب بیماری آسم حتما داروها و اسپری های تجویز شده توسط پزشک معالج، بدرستی و مطابق دستورالعمل به طور مرتب استفاده شوند!

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- https://www.lung.ca

۲- …Epidemiology of Asthma

۳- https://asthma.net/types/

۴- آکادمی آلرژی، آسم و ایمونولوژی آمریکا

۵- بنیاد آسم و آلرژی آمریکا

۶- سازمان بهداشت جهانی (۱۰ facts on Asthma)

۷- کالج آلرژی، آسم و ایمونولوژی آمریکا

۸- https://www.webmd.com