آلرژی و حساسیت به داروها و یا مواد آرایشی و بهداشتی در اثر تابش نور (مانند نورخورشید) یکی از اثرات ناخوشایند استفاده از بعضی از داروهای موضعی و یا سیستمیک (خوراکی یا تزریقی) و یا حتی برخی از انواع مواد آرایشی و بهداشتی بوده که بعد از آنکه فرد حساس در معرض نور قرار می گیرد، بروز می یابد! 

مطالعات نشان می دهند هر سال تعداد زیادی از افراد در سراسر جهان و از جمله کشور ایران دچار عوارض ناشی از آلرژی در اثر تابش نور بویژه نور خورشید می شوند. باید به خاطر داشت که در این نوع آلرژی و حساسیت در حقیقت مصرف دارو و یا مواد آرایشی و بهداشتی باعث حساس شدن فرد به نورخورشید می شود. با توجه به این مهم در نوشتار حاضر سعی گردیده این نوع آلرژی به زبان ساده و بر اساس مراجع معتبر علمی توضیح داده شود.

تعریف فتوآلرژی به زبان ساده!

به طور کلی آلرژی در اثر تابش نور یا فتوآلرژی به عارضه ای گفته می شود که بعد از قرار گرفتن شخص در معرض نور (اشعه ماورائ بنفش بیشتر نوع UVA و به مقدار کمتر UVB و در بعضی موارد نور مرئی) ایجاد می شود.

گاهی فتوآلرژی را درماتیت نوری نیز می گویند. عوامل مختلفی باعث بروز فتوآلرژی در افراد می شود. به عنوان مثال مصرف بعضی از داروها ممکن است شخص را به تابش نور حساس نماید. به عبارتی ساده تر بعد از مصرف بعضی از داروهای موضعی و یا خوراکی و تزریقی و یا استعمال مواد آرایشی و بهداشتی، اگر شخص در معرض تابش نور قرار گیرد، دچار علائمی شبیه به علائم درماتیت تماسی و یا اگزما خواهد شد. برای آگاهی از این بیماری های مزبور و علائم آنها به نوشتار درماتیت تماسی (علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان) و بیماری پوستی اگزما در کودکان و بزرگسالان مراجعه نمایید.

ماهیت و علائم فتوآلرژی  یا درماتیت ناشی از تابش نور

فتوآلرژی و یا درماتیت ناشی از نور در بیماران با هر سنی ممکن است روی دهد وبه نظر می آید مردان بیشتر از زنان تحت تاثیر قرار می گیرند!

واکنش های پوستی در درماتیت ناشی از نور به طور معمول حدود ۲۴ تا ۷۲  ساعت بعد از قرار گرفتن در معرض نور بروز می یابند! درماتیت ناشی از نور به طور معمول در مناطق در معرض نور شامل گونه ها، بینی، پیشانی، قسمت خلفی ناحیه گردن، قسمت بالای سینه، پشت دست ها، سطح ساعدها و قسمت پایین پاها بروز می یابند.

ضایعات ناشی از فتوآلرژی یا درماتیت در اثر تابش نور ممکن است به مناطقی که در معرض نور نیستند نیز گسترش یابند.

علائم فتوآلرژی مشابه درماتیت تماسی آلرژیک شامل پوسته پوسته شدن و پررنگ شدن پوست است و می تواند بیش از یک سال ادامه یابد. همچنین باید یادآور شد به طور عمده علائم فتوآلرژی ممکن است به شکل واکنش ها و ضایعات آلرژیک در بیماری اگزما (مانند قرمزی، پاپول ها یا وزیکول ها و گاهی تاول) مشاهده شود.

فتوآلرژن ها (آلرژن های نوری)

فتوآلرژن یا ماده حساسیت زای نوری به موادی گفته می شود که بعد از قرارگرفتن در معرض نور (مانند نورخورشید) باعث بروز ضایعات آلرژیک در پوست و یا بندرت در چشم می شوند.

انواع فتوآلرژن ها

بعضی از انواع مواد دارویی

چندین گروه از مواد شیمیایی نظیر آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد قارچ ها، آنتی هیستامین ها، داروهای قلبی -عروقی و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، به عنوان فتوآلرژن ممکن است در بعضی از افراد باعث بروز واکنش ها و ضایعات  پوستی شوند!  به عبارتی فرد حساس بعد از مصرف برخی از این داروها اگر در معرض تابش نور قرار گیرد در ناحیه پوست او ضایعات و علائم آلرژیک ظاهر می شود.

بنابراین فتوآلرژی ناشی از مصرف دارو یک واکنش  نامطلوب است که به دلیل مصرف داروهای موضعی (مانند انواعی از پمادها) و یا تجویز داروهای سیستمیک (انواعی از داروهای خوراکی یا تزریقی) و به دنبال آن قرارگیری در معرض نور خورشید ایجاد می شود.

مطالعات نشان می دهند اخیرا افزایش چشمگیری در شیوع فتوآلرژی ناشی از مصرف دارو گزارش شده است! ضایعات پوستی ناشی از فتوآلرژی در اثر مصرف دارو حدود  ۸ درصد کل واکنش های نامطلوب دارویی پوستی را تشکیل می دهد. به نظر می آید علت این افزایش ازبین رفتن بخش هایی از لایه ازون در بعضی از مناطق جهان باشد!

 شایان ذکر است شیوع واکنش های آلرژیک پوستی ناشی از فتوآلرژی در اثر مصرف داروهای خوراکی و تزریقی بسیار کمتر از داروهای موضعی (مانند برخی از انواع پمادها) می باشد!

فهرست داروهای عامل فتوآلرژی در افراد حساس

بعضی از عوامل ایجاد کننده فتوآلرژی، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی هستند، مانند کتوپروفن، سوپروفن، دکس کتوپروفن و پیکتوپروفن. شایان ذکر است بنزیدآمین، نوعی داروی  ضد التهاب موضعی بعضی مواقع موجب فتوآلرژی در پوست و لب ها می گردد.

امروزه داروهایی نظیر هیدروکلروتیازید، کینولون ها، پیروکسیکام و فلوتامید اخیرا به عنوان عوامل ایجاد فتوآلرژی مورد توجه قرار گرفته اند!   

داروهای آسیکلوویر، دیبوکائین تزریقی، هیدروکورتیزون، ژل کلوپرومازین و بعضی از کرم های ضد آفتاب از جمله داروهایی هستند که در فتوآلرژی نقش دارند. البته ترکیبات کرم های ضد آفتاب جدید طوری طراحی شده اند که به ندرت باعث بروز واکنش های آلرژیک پوستی ناشی از فتوآلرژی می شوند!

در بعضی موارد داروهای خوراکی نظیر تتراسایکلین ها، فلوروکوینولون ها و سولفونامیدها می توانند در ایجاد فتوآلرژی نقش داشته باشند.

داروهای ایزونیازید و پیرازینامید که در درمان بیماری سل بکار می روند، می توانند در ایجاد ضایعات پوستی مؤثر باشند. همچنین بعضی از داروهای ضد قارچی نظیر وریکونازول، ایتراکونازول و کتوکونازول نیز می توانند در برخی موارد در افراد حساس، موجب فتوآلرژی شوند.

انواع دیگری از داروهایی که می توانند به عنوان فتوآلرژن دارویی در نظر گرفته شوند در جدول ذیل فهرست شده اند:

بعضی از انواع مواد آرایشی-بهداشتی

همانطور که پیش تر بیان شد علاوه بر مواد دارویی، بعضی از مواد آرایشی و بهداشتی نیز می توانند به عنوان فتوآلرژن عمل کرده و باعث بروز ضایعات آلرژیک پوستی در فرد حساس شوند!

لوازم آرایشی اغلب طوری طراحی شده اند که بر روی پوست باقی می مانند، بنابراین همین ویژگی می تواند باعث افزایش احتمال بروز فتوآلرژی در افراد حساس شود.

در حال حاضر استفاده از بعضی مواد که بالقوه در اثر نور آلرژی زا هستند، به طور قابل ملاحظه ای در  لوازم آرایشی کاهش یافته است. اغلب کرم های ضد آفتاب حاوی مشتقات پاراآمینوبنزوئیک اسید (PABA)، بنزوفنون ها، سالیسیلات ها، مشتقات دی بنزوئیل متان و آنترانیلات ها می باشند. گزارشات بسیاری از آلرژی زا بودن مشتقات پاراآمینوبنزوئیک اسید در اثر نور وجود دارد که منجر به حذف آن از کرم های ضد آفتاب فعلی شده است.

بنزوفنون ها به طور گسترده ای در کرم های ضد آفتاب و اسپری های مو استفاده می گردند. همچنین بعضی از مواد تشکیل دهنده عطرها نیز می توانند به عنوان فتوآلرژن، سبب واکنش های آلرژیک در پوست شوند. 

شایان توجه است بعضی از مواد ضد باکتری نیز می توانند عامل بروز واکنش های آلرژیک در اثر تابش نور (فتوآلرژی) شوند. تریکلوسان یکی از انواع این نوع مواد ضدباکتری بوده که دربعضی از انواع صابون ها و مواد برطرف کننده بوی نامطبوع بدن مورد استفاده قرار می گیرد.

یکی دیگر از مواد بالقوه فتوآلرژن ضد باکتری، ماده فنتی کلر(Fenticlor) می باشد که به عنوان نوعی عامل ضد باکتری و ضد شوره و پوسته در مراقبت از مو استفاده می گردد.

مکانیسم احتمالی ایجاد فتوآلرژی در اثر مصرف دارو و یا مواد آرایشی و بهداشتی به زبان ساده!

به نظر می آید بعد از مصرف دارو (بویژه داروهای موضعی و پمادها) و یا استفاده از مواد آرایشی و بهداشتی توسط فرد حساس، این مواد شیمیایی به پروتئین های موجود در لایه های پوست بدن متصل شده و در اثر تابش نور (بخصوص نور خورشید) تبدیل به یک فتوآلرژن (ماده حساسیت زا نوری) شده و باعث بروز واکنش های آلرژیک در پوست می شوند.

همچنین مطالعات نشان می دهند که در بعضی موارد مواد شیمیایی در اثر تابش نور، قابلیت اتصال به پروتئین های پوست را بدست آورده و سپس باعث بروز واکنش ها و ضایعات آلرژیک در فرد خواهند شد.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- Drug photoallergy

۲-  Drug-induced Photosensitivity

۳- …Drug-induced photosensitivity- Photoallergic

۴-  Drug-induced photosensitivity (Dermnetnz)