حساسیت یا آلرژی به داروها (آلرژی دارویی) یکی از شایع ترین بیماری های آلرژیک در انسان می باشد! به طور کلی در بیشتر مواقع مصرف داروها موجب بهبودی و سلامت انسان می شوند. داروها می توانند موجب کاهش درد، درمان و ریشه کنی عفونت ها، کنترل مشکلاتی مانند افزایش فشار خون و یا دیابت شوند. اما گاهی بعضی از داروها موجب بروز واکنش ها و عوارض جانبی ناخواسته ای در انسان می گردند.

واکنش های آسیب رسان و حساسیت زا در مقابل داروها، یکی از عوامل خطرساز مهم در مراکز درمانی و تشخیصی محسوب می شوند. این واکنش ها مسئول عوارض جانبی و گاها شدید و جبران ناپذیر در فرد می گردند و هزینه های قابل توجه ای بر خانواده و سیستم بهداشتی تحمیل می نمایند. اگر چه گروه بندی های متفاوتی برای این گونه عوارض در نظر گرفته شده است، اما می توان واکنش های دارویی مضر و آسیب رسان (Adverse Drug Reaction, ADR) را به دو نوع تقسیم نمود که در ادامه بیان می شوند:

انواع واکنش های دارویی مضر و آسیب رسان (ADRs)

۱- واکنش های نوع A

واکنش های نوع A شامل آندسته از واکنش های دارویی است که از عوارض قابل پیش بینی داروها بوده و به طور معمول در بروشور دارو نیز بیان می شوند و ناشی از ماهیت و خصوصیات خود دارو است. این واکنش ها ممکن است در جمعیت زیادی از افراد تحت درمان دارو مزبور بروز نمایند. واکنش های نوع A اغلب ملایم بوده و بعد از توقف مصرف دارو برطرف می شوند. بعضی از این واکنش ها عبارتند از: اختلال در عملکرد کبد (در اثر دارو استامینوفن)، تهوع و سردرد (در اثرمتیل گزانتین ها Methyxanthines)، تغییرات نوع و ماهیت باکتری های روده و دستگاه گوارش (در اثر آنتی بیوتیک ها). 

۲- واکنش های نوع B

واکنش ها و عوارض غیرقابل پیش بینی و یا سندرم های غیر قابل انتظار که در بعضی از افراد ایجاد می شوند. بعضی از این گونه واکنش ها عبارتند از: وزوز گوش (بعد از مصرف قرص آسپرین)، شوک آنافیلاکسی (در اثر آنتی بیوتیک های بتالاکتام مانند پنی سیلین)، ایجاد کم خونی در افراد مبتلا به بیماری فاویسم بعد از مصرف داروهای آنتی اکسیدان.

البته بعضی از مشکلات ناشی از مصرف داروها در اثر میان کنش یک دارو با عوامل دیگر می باشد:

• میان کنش نامطلوب دو دارو با هم (تداخل داوریی): مانند تداخل داروی آسپرین با داروهای رقیق کننده خون
• میان کنش دارو با مواد غذایی مانند داروهای استاتین (کاهش دهنده چربی های خون) با میوه گریپ فروت
• میان کنش دارو با بعضی از مکمل ها مانند داروهای رقیق کننده خون با مکمل جینکو
• میان کنش دارو با بعضی از بیماری ها مانند داروی آسپرین با بیماری زخم معده

این میان کنش ها می توانند باعث تغییرات عملکرد دارو شده و یا موجب تشدید عوارض جانبی آن شوند.

علائم آلرژی و یا حسایت به دارو

• کهیر و یا راش و جوش پوستی
• خارش
• خس خس سینه و گاهی مشکلات تنفسی
• ورم بدن (ادم)
• شوک آنافیلاکسی (شدیدترین آلرژی به دارو که در صورت عدم درمان سریع می تواند موجب مرگ بیمار شود).

 شایان توجه است که در مواردی علائم حساسیت دارویی بعد از حدود یک هفته و یا دو هفته پس از مصرف دارو بروز می کند، به عبارتی ممکن است در موارد بستری شدن در بیمارستان و تجویز دارو توسط پزشک، ۱۰ یا ۱۵ روز بعد از قطع دارو و یا پس از مرخص شدن از بیمارستان علائم خاص حساسیت دارویی نمایان شوند.

داروهای شایع عامل ایجاد آلرژی دارویی

• پنی سیلین و آنتی بیوتیک های مرتبط با آن (داروهای خانواده بتالاکتام)
• آنتی بیوتیک های حاوی سولفانامیدها (داروهای سولفا Sulfa Drugs)
• داروهای ضد انعقاد
• آسپرین، ایبوپروفن و سایر داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی
• داروهای شیمی درمانی

تشخیص آلرژی دارویی

به طور کلی تشخیص حساسیت و آلرژی به یک دارو نسبتا مشکل می باشد و تشخیص حساسیت به پنی سیلین یکی از موارد رایج و موفق در شناسایی داروی حساسیت زا در فرد بوده است. اما در حال حاضر برای تشخیص آلرژی به داروها باید از روش های پوستی و خونی تشخیص مواد حساسیت زا برای شناسایی آلرژی به انواع داروها استفاده نمود. برای آگاهی از این روشهای پوستی و خونی به نوشتار آزمایش های رایج خونی و پوستی برای  تشخیص بیماری های آلرژیک مراجعه نمایید.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- کتابخانه ملی پزشکی آمریکا

۲- کالج آلرژی، آسم و ایمونولوژی آمریکا

۳- آکادمی آلرژی، آسم و ایمونولوژی آمریکا

۴- Middleton’s Allergy (Principles and Practice), 8 ed., Franklin N, et al.