حساسیت و آلرژی به بادنجان (علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان)
۱۳۹۷-۰۶-۰۷ ۱۴۰۳-۰۹-۲۰ ۱۵:۰۰حساسیت و آلرژی به بادنجان (علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان)
دکتر محمد علی عصاره زادگان 
حساسیت و آلرژی به بادنجان (علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان)
در یک یا دو دهه اخیر شیوع حساسیت و آلرژی غذایی در جهان بخصوص آلرژی به میوه ها و سبزیجات به طور قابل توجه ای افزایش یافته است! شیوع آلرژی و حساسیت غذایی در کودکان بیشتر از بالغین می باشد.
در حال حاضر با توجه به اقبال عمومی به استفاده از سبزیجات و میوه ها در رژیم غذایی، لذا افزایش بروز واکنش های آلرژیک ناشی از مصرف برخی از انواع سبزیجات و میوه ها بیشتر شده است. به طور معمول علائم آلرژی و حساسیت به میوه ها و سبزیجات بیشتر در ناحیه دهان و گلو متمرکز می باشد و شامل تورم، قرمزی و خارش است. البته در بعضی موارد دیگر، فرد آلرژیک ممکن است عوارضی شدیدتر، در ناحیه پوست (مانند کهیر) و حتی واکنش سیستمیک آنافیلاکسی را نیز تجربه نماید!
مصرف میوه بادنجان ؟!
بادنجان (یا بادمجان) به طور رایج و اشتباهاً به عنوان سبزیجات در نظر گرفته می شود، حال آنکه در حقیقت بادنجان همانند گوجه فرنگی، نوعی میوه می باشد. اما با توجه به مصرف زیاد آن در آشپزخانه و برای طبخ غذا، لذا آن را به عنوان نوعی سبزیجات به شمار می آورند!
در ایران و بعضی از کشورهای آسیایی مانند هند، بادنجان به عنوان یکی از محبوب ترین سبزیجات در رژیم غذایی مردم این نواحی قرار دارد. بادنجان اغلب به صورت پخته شده مصرف می شود، هر چند که گاهی بعضی از افراد آن را به صورت خام مصرف می کنند. از بادنجان در انواع خوراکی ها و چاشنی جات (ترشی جات) استفاده می گردد.
بادنجان در کشور هایی مانند چین، هند، مصر، ترکیه و ایران به طور وسیعی کشت می شود و مصرف بسیاری دارد. در کشور هند بادنجان به گوشت فقرا (Poor men’s Meat) مشهور است. شایان توجه است که بادنجان دارای مقادیر متنابهی آنتی اکسیدان مانند ترکیبات فنلی می باشد. البته اکسیداسیون این ترکیبات فنلی باعث قهوه ای شدن گوشت بادنجان بلافاصله بعد از آنکه گوشت آن در مجاورت هوا قرار گرفت، می گردند!
با توجه به مصرف قابل توجه بادنجان در ایران و گزارشات شفاهی بسیاری که از عوارض آلرژیک ناشی از مصرف بادنجان وجود دارد، لذا نوشتار حاضر که بر اساس منابع معتبر و در دسترس تهیه و تدوین شده است، مخاطب را با ماهیت بیماری حساسیت و آلرژی به بادنجان و راه پیشگیری و کنترل عوارض ناشی از مصرف آن، آشنا می سازد.
گیاه شناسی گیاه بادنجان و انواع آن
بادنجان یا بادمجان با نام علمی سولانوم ملونجینا (Solanum melongena) و نام رایج انگلیسی Eggplant یا Aubergine، میوه گیاهی خوراکی از خانواده سولاناسیه (Solanaceae) یا به فارسی بادنجانیان ( یا سیب زمینیان) می باشد.
بادنجان هم خانواده سبزیجات دیگر مانند گوجه فرنگی، سیب زمینی و فلفل دلمه ای است. گیاه بادنجان به خوبی در مناطق نیمه گرمسیری و گرمسیری رشد می کند و ارتفاع آن در حدود ۴۰ تا ۱۵۰ سانتی متر می باشد. گل های این گیاه برنگ سفید تا بنفش است. بادنجان دارای ارقام مختلفی می باشد که می توان آنها را به رنگ های مختلف مانند سیاه، بنفش، سفید، زرد رنگ و یا سبز مشاهده نمود.
انواع بادنجان در ایران عبارتند از: بادنجان معمولی یا آمریکایی، بادنجان قلمی، بادنجان پاکوتاه؛ البته به طور رایج انواع بادنجان به نوع معمولی، قلمی و دلمه ای نیز تقسیم می گردند. هر یک از این انواع بادنجان ها می توانند به رنگهای مختلفی که در بالا ذکر شدند، مشاهده شوند!
مواد حساسیت زای (آلرژن های) بادنجان
تاکنون موارد متعددی در مورد واکنش به مواد حساسیت زای (آلرژن های) موجود در میوه گیاه بادنجان، بخصوص در کشورهای آسیایی از جمله کشور ایران گزارش شده است! بعضی از آلرژن ها در مقابل حرارت حساس می باشند و در حین پختن بادنجان به نسبت زیادی از بین می روند. اما برخی دیگر از آلرژن های موجود در بادنجان به حرارت مقاوم بوده و پس از مصرف بادنجان پخته شده نیز می توانند در اشخاص حساس، باعث بروز واکنش های آلرژیک شوند.
شایان ذکر است بدلیل آنکه در بادنجان (و یا گوجه فرنگی و برخی دیگر از سبزیجات و یا میوه ها) مقادیر مختلفی از ماده هیستامین (عامل ایجاد عوارض آلرژیک) وجود دارد، لذا بخشی از گزارشات مبنی بر خارش، قرمزی و تورم ناحیه دهان و لب ها بعد از مصرف بادنجان ممکن است مربوط به اثر هیستامین بر روی بافت های دهان و گلو باشد! همچنین بادنجان، گوجه فرنگی و سیب زمینی دارای مواد سمی آلکالوئیدی مانند سولانین (Solanine) بوده که البته در اثر حرارت اغلب آنها از بین می روند!
علائم حساسیت و آلرژی به بادنجان
به طور کلی علائم حساسیت و آلرژی به بادنجان شبیه دیگر آلرژی های غذایی می باشد. سندرم آلرژی دهانی (Oral Allergy Syndrome) یکی از شایع ترین عوارض ناشی از مصرف بادنجان می باشد. علائم در این سندرم عبارتند از: خارش لب ها، دهان و گلو و همچنین تورم در این نواحی می باشد.
علاوه بر این در بعضی موارد فرد بعد از مصرف بادنجان ممکن است دچار کهیر، حال تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم و معده و یا سرفه گردد. در اغلب موارد فرد بلافاصله بعد از مصرف بادنجان دچار عوارض آلرژیک بخصوص در ناحیه دهان و گلو می شود! اما گاهی بعضی از عوارض، بویژه گوارشی، چند ساعت بعد از ورود بادنجان به دستگاه گوارش آغاز می گردند.
خوشبختانه در بسیاری از موارد عوارض آلرژیک ملایم بوده و مدتی بعد از قطع مصرف بادنجان بتدریج برطرف می شوند. با این حال فرد مبتلا به حساسیت به بادنجان باید مراقب بروز عوارض شدید مانند واکنش آنافیلاکسی باشد. این واکنش نوعی واکنش آلرژیک شدید و سیستمیک بوده که نیاز به مراقبت های پزشکی اورژانسی دارد!
تشخیص حساسیت و آلرژی به بادنجان
برای تشخیص و اثبات آلرژی و حساسیت به بادنجان باید به متخصص آسم و آلرژی مراجعه شود. در این مواقع پزشک متخصص متعاقب معاینه بالینی و گرفتن سابقه پزشکی از بیمار، برای تشخیص دقیق آلرژی، انجام آزمایش های پوستی و خونی را توصیه می نماید. برای مطالعه این نوع آزمایش ها به نوشتار آزمایش های رایج خونی و پوستی برای تشخیص بیماری های آلرژیک مراجعه نمایید.
پیشگیری و درمان حساسیت و آلرژی به بادنجان
بعد از اثبات وجود حساسیت و آلرژی به بادنجان در فرد، با معاینات بالینی و انجام آزمایشات خونی و پوستی، قطعی ترین راه درمان، پرهیز و خودداری از مصرف بادنجان می باشد. افراد حساس به بادنجان باید از مصرف و تماس با گوشت و پوست بادنجان (برای احتیاط و پیشگیری از عوارض پوستی) اجتناب کنند!
شایان ذکر است همانطور که پیش تر بیان شد بادنجان از خانواده سولاناسیه بوده که در این خانواده گوجه فرنگی، سیب زمینی و فلفل دلمه ای نیز می باشند. بنابراین بدلیل تشابه (واکنش متقاطع) بعضی از مواد بادنجان و سبزیجات مذکور باید فرد حساس به بادنجان در مصرف گوجه فرنگی، سیب زمینی و یا فلفل دلمه ای احتیاط نماید!
برای درمان علائم آلرژیک ناشی از مصرف بادنجان زمانی که عوارض آلرژیک مزبور ملایم و خفیف باشند، پزشک متخصص به طور معمول داروهای آنتی هیستامین و یا پماد های موضعی استروئیدی را تجویز می نماید. اما دربعضی موارد که عوارض آلرژیک شدید بوده و امکان بروز واکنش سیستمیک آنافیلاکسی وجود دارد، نیاز به مراقبت های پزشکی اورژانسی بوده که توضیحات آن در نوشتار داروهای اورژانسی برای واکنش های شدید آلرژیک بیان شده است.
توصیه های مهم در ارتباط با کنترل و پیشگیری از حساسیت و آلرژی به بادنجان
- در صورت اثبات حساسیت به بادنجان توسط پزشک متخصص آلرژی، توصیه بر محدود نمودن و یا قطع استفاده از بادنجان و یا خوراکی هایی است که در آن بادنجان بکار رفته است! شایان ذکر است بادنجان خام ممکن است خاصیت آلرژی زایی بیشتری داشته باشد.
- به طور کلی بادنجان به صورت پخته و حرارت دیده شده دارای حساسیت کمتری نسبت به نوع خام دارد. همانطور که پیش تر بیان شد بعضی از مواد حساسیت زای (آلرژن های) بادنجان به حرارت حساس بوده و از بین می روند!
- افراد با حساسیت و آلرژی شدید به بادنجان باید حتما به مواد تشکیل دهنده مواد غذایی تجاری خریداری شده توجه داشته و بدقت برچسب آنها را مطالعه نمایند.
- افرادی که دارای آلرژی به بادنجان هستند در مواقعی که برای صرف غذا به رستوران ها می روند باید حتما از مواد تشکیل دهنده غذای سفارش داده شده مطلع شوند. در موارد حساسیت شدید به بادنجان، مقادیر اندک مواد حساسیت زای بادنجان می تواند در افراد آلرژیک باعث بروز واکنش آنافیلاکسی شدید شود.
- بدلیل واکنش متقاطع مواد حساسیت زا درمیان بعضی از سبزیجات، فرد حساس به گوجه فرنگی، سیب زمینی و یا فلفل دلمه ای باید در مصرف بادنجان احتیاط نمایند.
- با توجه به آنکه رقم های مختلف بادنجان ممکن است از نظر حساسیت زایی باهم متفاوت باشندف بنابراین برای پیشگیری از بروز واکنش های آلرژیک، باید در مصرف انواع مختلف بادنجان احتیاط لازم را در نظر داشت!
- بعضی از سبزیجات و میوه ها دارای ماده هیستامین (عامل ایجاد خارش، قرمزی و تورم پوست و بافت ها) می باشند. بادنجان (همانند گوجه فرنگی) حاوی هیستامین بوده لذا بهتر است بادنجان خام (گوشت و پوست آن) با پوست تماس نداشته باشد!
تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان
منابع:
۱- …IgE response to two new allergen
۲- …A cross-sectional study on
