حساسیت و آلرژی به میوه انجیر با توجه به ارزش غذایی فوق العاده این میوه  و مصرف آن در سنین مختلف و به اشکال گوناگون، در میان آلرژی های غذایی قابل توجه می باشد! به نظر می آید درخت انجیر قدمت بسیار داشته باشد به طوری که آثار درخت انجیر و میوه آن هزاران سال قبل در نواحی مدیترانه ردیابی شده است! در مصر باستان نیز این درخت برای مصرف میوه آن کشت می گردیده است.

میوه درخت انجیر علاوه بر مصرف غذایی در طب مکمل (طب سنتی) نیز دارای خواص دارویی است. انجیر در ایران به طور معمول به شکل تازه و یا به صورت خشک شده استفاده می شود و افراد حساس به انجیر در صورت مصرف هرنوع از این میوه ممکن است دچار عوارض آلرژیک گردند! لازم به ذکر است علائم حساسیت و آلرژی به میوه انجیر می تواند متعاقب مصرف میوه به صورت آلرژی غذایی و یا گاهی در اثر تماس پوست با شیره گیاه و محتویات داخل میوه به صورت آلرژی پوستی مشاهده شود!

 با توجه به مصرف قابل توجه این میوه در ایران و گزارشات از حساسیت و آلرژی به انجیر در مناطق مختلف کشور، لذا در این نوشتار برای آشنایی مخاطبین، سعی گردیده به زبان ساده به توصیف انواع مواد حساسیت زای میوه انجیر، علائم حساسیت و آلرژی به انجیر، روش های تشخیص، کنترل و درمان آن پرداخته شود!

گیاه شناسی درخت انجیر 

درخت انجیر خوراکی با نام علمی فیکوس کاریکا (Ficus carica) جزء خانواده موراسه (Moraceae) یا انجیرسانان (یا توت سانان) می باشد. جنس انجیر دارای بیش از ۶۰۰ گونه می باشد که اغلب این گونه های انجیر از انواع وحشی و یا زینتی هستند.

انواعی از درخت انجیر که برای تولید و برداشت میوه آن کاشته می شوند عبارتند از : فیکوس کاریکا، فیکوس پودوکاریکا و فیکوس پالماتا. شایان ذکر است در ایران انجیر معمولی که برای مصارف خوراکی کشت می شود همان گونه فیکوس کاریکا است.

انواع میوه انجیر در ایران!

درخت انجیر خوراکی در ایران به طور عمده در استان های فارس، مازندران، لرستان و کرمانشاه کشت می شود. انجیر تازه در ایران به سه دسته معمولی، ازمیر و سان پدرو تقسیم شده که این دسته از انجیرها دارای رقم های متفاوتی می باشند. بعضی از این رقم ها عبارتند از: انجیر آدریاتیک، انجیر قهوه ای، انجیر کالی میرنا، انجیر کلسته، انجیر کادوتا، انجیر میشن و یا انجیر کینگ. 

شایان ذکر است بین دسته بندی ارقام و انواع انجیر های خشک با دسته بندی آن در انجیر های تازه تفاوت هایی  وجود دارد.

مواد حساسیت زای (آلرژن های) میوه انجیر

تاکنون مواد حساسیت زای مختلفی در میوه انجیر شناسایی شده است. آلرژن های Fic c 1 و Fic c 4 (عامل بروز علائم آلرژی غذای) و Fic c 2 (عامل ایجاد علائم آلرژی غذایی و آلرژی پوستی). اطلاعات مربوط به این آلرژن ها در سایت آلرگوم (www.allergome.org) به ثبت رسیده اند.

واکنش متقاطع مواد حساسیت زای انجیر با دیگر آلرژن ها

همانطور که در نوشتار واکنش متقاطع میان مواد حساسیت زای غذایی و تنفسی بیان شده است، بعضی از مواد حساسیت زا یا آلرژن ها از نظر ترکیب و ساختار مشابه هم می باشند. مطالعات نشان داده است که مواد حساسیت زای انجیر نیز با آلرژن های تنفسی گیاهی هم خانواده به نام فیکوس بنجامینا (Ficus benjamina) واکنش متقاطع دارند.

فیکوس بنجامینا نوعی گیاه زینتی و آپارتمانی محبوب در کشور ایران می باشد. شیره (لاتکس) فیکوس بنجامینا که در داخل ساقه و در برگ آن وجود دارد از جمله مواد حساسیت زا تنفسی و یا پوستی در داخل خانه به شمار می آید.

همچنین برخی مطالعات نشان داده اند که مواد حساسیت زای میوه انجیر با آلرژن های لاتکس (لاستیک طبیعی گیاهی) نیز دارای تشابهاتی بوده و ممکن است در افراد حساس به لاتکس باعث بروز عوارض آلرژیک شوند!

علائم آلرژی و حساسیت به میوه انجیر

به طور کلی شدت علائم و واکنش های آلرژیک در اثر مصرف میوه انجیر از خفیف و خودمحدود شونده تا متوسط و حتی شدید (واکنش آنافیلاکسی) متغیر است.

یکی از شایعترین علائم آلرژی به انجیر بروز قرمزی، خارش، تورم در ناحیه لب ها، اطراف دهان، در داخل حفره دهان (در ناحیه زبان و گلو) می باشد (سندرم آلرژی دهانی یا OAS).

بعضی افراد حساس به میوه انجیر ممکن است عطسه و یا خارش در ناحیه بینی، چشم ها و گوش ها را نیز تجربه نمایند. خوشبختانه علائم سندرم آلرژی دهانی بعد از شستشو و برطرف شدن باقیمانده میوه انجیر در ناحیه دهان و اطراف دهان بتدریج برطرف می شود!

گاهی بعد از تماس پوست با شیره گیاه، میوه و بافت های آبدار آن فرد حساس دچار کهیر و خارش در ناحیه تماس یعنی دست ها و یا اطراف دهان و گونه ها می شود.

در اثر مصرف انجیر توسط فرد حساس ممکن است اختلالاتی در فرآیند تنفس (تنگی نفس و خس خس سینه) درشخص بدلیل تورم بافت های گلو و زبان و همچنین مجاری تنفسی ایجاد شود. در اثر شدت علائم تنفسی مراقبت های فوری پزشکی باید مد نظر قرار گیرند.

واکنش های آلرژیک گوارشی ناشی از مصرف میوه انجیر همانند سایر آلرژی های غذایی می توانند شامل نفخ و درد شکم، تهوع، استفراغ و اسهال باشند.

گاهی فرد بیمار در اثر واکنش متقاطع مواد حساسیت زای میوه انجیر با آلرژن های دیگر دچار عوارض و علائم آلرژیک می شود. به عبارتی ساده، در حقیقت فرد بیمار به علت تشابه مواد حساسیت زا در انجیر با بعضی از مواد حساسیت زای گیاهان دیگر مانند فیکوس بنجامینا و یا ماده لاتکس (موجود در دستکش ها و یا بادکنک ها) دچار واکنش های آلرژیک می شود. برای آگاهی از مفهوم واکنش متقاطع  به نوشتار واکنش متقاطع میان مواد حساسیت زای غذایی و تنفسی مراجعه نمایید.

تشخیص آلرژی و حساسیت به میوه انجیر

تشخیص دقیق حساسیت و آلرژی به میوه انجیر به طور معمول متعاقب معاینه دقیق بالینی پزشک فوق تخصص آسم و آلرژی و آگاهی از سابقه پزشکی بیمار صورت می گیرد. پزشک معالج برای تشخیص حساسیت و آلرژی به انجیر تست های پوستی و خونی را توصیه می نماید. برای مطالعه این آزمایش ها به نوشتار آزمایش های رایج خونی و پوستی برای  تشخیص بیماری های آلرژیک مراجعه نمایید.

پیشگیری و درمان آلرژی و حساسیت به میوه انجیر

پیش از هر اقدام بری پیشگیری و درمان حساسیت و آلرژی به میوه انجیر باید توسط پزشک متخصص آسم و آلرژی و متعاقب معاینات بالینی و انجام آزمایشات خونی و پوستی، وجود حساسیت به این میوه اثبات شود. بعد از این مرحله مطابق قانون عمومی پیشگیری از بروز علائم آلرژی، اجتناب از تماس و مواجهه با ماده حساسیت زا می باشد! به عبارتی ساده تر افراد حساس به انجیر باید از مصرف انجیر و یا تماس با بخش داخلی میوه و یا شیره گیاه انجیر (برای احتیاط و پیشگیری از عوارض پوستی) خودداری نمایند!

همچنین همانطور که پیش تر بیان شد مواد حساسیت زای انجیر با گیاه زینتی و آپارتمانی هم خانواده خود یعنی فیکوس بنجامینا  مشابه می باشند. بنابراین بدلیل تشابه (واکنش متقاطع) بعضی از مواد انجیر و گیاه مزبور، باید فرد حساس به انجیر از نگاهداری و تماس با گیاه فیکوس بنجامینا نیز خودداری نماید!

برای درمان عوارض آلرژیک ناشی از مصرف انجیر زمانی که علائم مزبور ملایم و خفیف باشند، پزشک متخصص به طور معمول داروهای آنتی هیستامین  و یا پماد های موضعی استروئیدی را (در مواقع عوارض آلرژیک پوستی) تجویز می نماید. اما دربعضی موارد که عوارض آلرژیک شدید بوده و امکان بروز واکنش سیستمیک آنافیلاکسی وجود دارد، نیاز به مراقبت های پزشکی اورژانسی بوده که توضیحات آن در نوشتار داروهای اورژانسی برای واکنش های شدید آلرژیک بیان شده است.

توصیه های مهم در ارتباط با کنترل و پیشگیری از آلرژی و حساسیت به میوه انجیر

• در صورت اثبات حساسیت به میوه انجیر توسط پزشک متخصص آلرژی، توصیه بر محدود نمودن و یا قطع استفاده از این میوه به صورت تازه و یا خوراکی هایی است  که در آن انجیر و یا شیره آن بکار رفته است!
• به طور کلی در افراد حساس به انجیر، همه انواع و رقم های انجیر به صورت تازه و خام و یا به صورت انجیر خشک،  پخته  شده و یا به شکل مربا می تواند با عث بروز علائم آلرژیک در فرد گردد! بنابراین توصیه بر محدود نمودن و یا قطع مصرف انجیر در شکل های مختلف می باشد!
• افراد با حساسیت و آلرژی شدید به میوه انجیر باید حتما به مواد تشکیل دهنده مواد غذایی تجاری خریداری شده (مانند انواع شیرینی جات و …) توجه داشته واز عدم وجود انجیر و یا شیره آن اطمینان حاصل نمایند. برای این امر باید بدقت برچسب ظروف مواد غذایی مطالعه شود.
• افرادی که دارای آلرژی به انجیر هستند در مواقعی که به مراسم و مهمانی های مختلف و یا رستوران ها می روند باید حتما از مواد تشکیل دهنده شیرینی جات و دسرهای سفارش داده شده مطلع شوند. در موارد حساسیت شدید به انجیر، مقادیر اندک مواد حساسیت زای این میوه در افراد آلرژیک ممکن است باعث بروز واکنش آنافیلاکسی گردد.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- …Cross-reactivity between

۲- …Identification of Bet v 1

۳- https://www.livestrong.com

۴- http://www.inter-2t.phadia.com