حساسیت یا آلرژی به ادویه جات با توجه به مصرف بالای آن در ایران و برخی از کشورهای جهان از جمله بیماری های آلرژیک مورد توجه در این مناطق می باشد! اما به طور کلی پرورش و تکثیر گیاهان مورد استفاده برای تهیه ادویه جات از دوران باستان در بسیاری از کشورها بخصوص کشورهای آسیای جنوب شرقی رواج داشته است.

کشور هند از بزرگترین تولیدکننده های ادویه جات در جهان می باشد. بعضی از ادویه جات بسیار گران قیمت بوده و همانند اشیاء با ارزش از آنها محافظت می شود!  از زمان قدیم تاکنون تجارت ادویه یکی از تجارت های مهم درجهان بوده است.

اهمیت ادویه جات در رژیم غذایی ایرانیان

مصرف ادویه جات در رژیم غذایی مردم ایران بخصوص مناطقی مانند استان های جنوبی کشور نسبتا زیاد است. ادویه جات برای پخت هر غذایی لازم بوده و تقریبا برا ی تهیه غذا به یک یا دو نوع ادویه نیاز می باشد. بنابراین حساسیت و آلرژی به ادویه ها به میزان مصرف، ذائقه و رژیم غذایی مردم هر منطقه بستگی دارد.

تعریف ادویه

به طور کلی ادویه به حالت پودر شده و یا عصاره حاصل از ریشه، پوست ساقه گیاه و یا دانه بعضی از گیاهان گفته می شود. ادویه ها انواع مختلفی داشته که از آنها به منظور تغییر مزه غذاها و به عبارات ساده تر خوشمزه کردن غذا استفاده می شود. برای آشنایی با بعضی از ادویه های رایج در ایران که ممکن است در بعضی از افراد باعث بروز واکنش های آلرژیک شوند، به جدول ذیل مراجعه نمایید:

شیوع حساسیت یا آلرژی به ادویه ها

مطالعات در زمینه بررسی شیوع آلرژی به ادویه ها در ایران و جهان بسیار محدود می باشد. اما به طور کلی در میان سایر مواد خوراکی، آلرژی به ادویه جات از شیوع نسبتا پایینی برخوردار است که البته این شیوع در مناطقی از ایران و یا جهان که مصرف ادویه جات بالا می باشد، تفاوت داشته و به میزان قابل توجه ای افزایش نشان می دهد.

همچنین با توجه به اینکه از بعضی از ادویه های خاص و معطر در مواد آرایشی استفاده می شود لذا شیوع آلرژی به ادویه ها در میان زنان نسبت به آقایان بیشتر است. این نوع آلرژی به ادویه ها در مواد آرایشی و بهداشتی بیشتر از نوع درماتیت تماسی آلرژیک می باشد. میزان و مدت زمان تماس با ادویه ها نقش مهمی در بروز و شدت واکنش های آلرژیک به این نوع مواد خوراکی دارند.

البته باید یادآور شد میزان آلرژی به انواع ادویه ها در شاغلین در مراکز تولید و بسته بندی این نوع مواد بسیار بیشتر از افراد عادی می باشد.  به این نوع حساسیت، آلرژی شغلی نیز می گویند.

برای آگاهی از جزئیات این نوع آلرژی به نوشتار آلرژی شغلی مراجعه نمایید. به هرحال باید توجه داشت که بعد از حساس شدن یک فرد به یک نوع ادویه، بعدها مصرف مقدار اندکی از آن ادویه می تواند موجب بروز واکنش های آلرژیک شدید در فرد شود!

راههای تماس با انواع ادویه جات

انسان از راههای گوناگون می تواند با ادویه ها در تماس باشد؛ به عنوان مثال ادویه جات از راه خوراکی، تنفسی و یا تماس با پوست می توانند افراد حساس و مستعد به بروز واکنش های آلرژیک را تحت تاثیر قرار دهند. مصرف خوراکی ادویه ها مهمترین عامل ایجاد آلرژی در مناطقی از ایران است که مصرف ادویه در آنجا بالا است.

آلرژی به ادویه جات از راه تنفس بیشتر مربوط به شاغلین در کارخانه های تولید و بسته بندی انواع ادویه جات و یا عرضه کنندگان این محصولات یعنی عطار ها می باشد. اما آلرژی به ادویه ها از راه تماس با پوست (ایجاد درماتیت تماسی) اغلب در افرادی روی می دهد که بیشتر در تماس با این ادویه ها می باشند، مانند مصرف کنندگان مواد آرایشی حاوی انواع ادویه جات، شاغلین در کارخانه های تولید مواد غذایی و یا شاغلین در رستوران ها.   

علائم حساسیت یا آلرژی به ادویه جات

علائم حساسیت یا آلرژی به ادویه بستگی به راه ورود و یا تماس این مواد با بدن فرد دارد. اگر شخص به طور مکرر با ادویه جات تماس داشته باشد، پوست شخص تحریک شده و ممکن است دچار نوعی درماتیت تماسی مزمن شود. اما اگر ادویه ها از راه تنفس وارد بدن شخص گردند، علائم به صورت عطسه، آبریزش بینی، خارش و آبریزش چشم ها، قرمزی و التهاب ملتحمه چشم و یا سرفه بروز می یابند.

البته درصورت ایجاد واکنش های آلرژیک با واسطه آنتی بادی IgE، علائم تنفسی به صورت تنگی نفس و یا آسم نیز ممکن است تظاهر نمایند.

در موارد مصرف خوراکی ادویه جات واکنش ها همانند سایر مواد غذایی دیگرممکن است با کهیر، آنژیو ادم، شوک آنافیلاکسی، مشکلات گوارشی همراه باشد. تاکنون چندین گزارش درخصوص بروز واکنش های شدید و شوک آنافیلاکسی به مصرف ادویه جات در جهان به ثبت رسیده است!

آلرژی یا بیماری عدم تحمل ادویه جات؟!

بسیاری از واکنش ها به ادویه جات با واسطه سیستم ایمنی و یا آنتی بادی IgE نمی باشد! به عبارتی دیگر در حقیقت این واکنش ها آلرژیک نبوده و فقط بدلیل عدم تحمل ادویه مورد استفاده در غذا می باشد. بنابراین تشخیص و افتراق این دو اختلال برای کنترل و درمان بیماری بسیار حائز اهمیت است.

واکنش های آلرژیک واقعی به ادویه جات می توانند شدید بوده و گاهی حتی باعث واکنش های سیستمیک آنافیلاکسی شوند. اما واکنش های عدم تحمل به طور معمول خفیف و خودمحدود شونده بوده و بدون درمان خاصی برطرف می شوند. در موارد عدم تحمل ادویه جات علائم اغلب راش (جوش) پوستی، خارش دهان و یا سرفه (به دلیل استنشاق ادویه) می باشند.

پیشگیری و کنترل حساسیت یا آلرژی به ادویه جات

همانند سایر بیماری های آلرژیک، بهترین راه کنترل و پیشگیری از حساسیت و آلرژی به ادویه جات پرهیز و اجتناب از مصرف و یا تماس با این مواد می باشد. اما با توجه به مصرف شایع ادویه جات در انواع غذاها ممکن است پرهیز از تماس با این مواد کار دشواری باشد.

به هر حال با توجه به واکنش متقاطع میان انواع مختلف ادویه جات، اغلب افراد به چند نوع ادویه به طور همزمان حساسیت دارند. بهتر است اینگونه بیماران مصرف ادویه را در رژیم غذایی خود به حداقل برسانند و در صورت سابقه بروز واکنش های شدید آلرژیک به اینگونه مواد همیشه آمپول های اپی نفرین (آدرنالین) اتوماتیک (اپی پن EpiPen) را به همراه خود داشته باشند!

روش تشخیص حساسیت یا آلرژی به انواع ادویه جات

برای شناسایی ادویه عامل ایجاد واکنش های آلرژیک در افراد، ابتدا باید توسط پزشک متخصص، سابقه کاملی از آلرژی در بیمار تهیه شود و در صورت صلاحدید پزشک معالج، درخواست آزمایش تشخیص آلرژی داده شود. برای انجام این نوع آزمایش از عصاره های انواع ادویه جات برای آزمایش پوستی استفاده می شود. برای آگاهی از ماهیت این نوع آزمایش ها به نوشتار آزمایش های رایج خونی و پوستی برای  تشخیص بیماری های آلرژیک مراجعه شود.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- آکادمی آلرژی، آسم و ایمونولوژی آمریکا

۲- Chen, J. and Bahna, S. “Spice Allergy.” 

Ann Allergy Asthma Immunol. ۲۰۱۱; ۱۰۷:۱۹۱-۹٫