آشنایی با آلاینده های شیمیایی آلرژی زا در داخل خانه!
۱۳۹۷-۰۷-۱۲ ۱۴۰۳-۰۹-۲۲ ۴:۲۴آشنایی با آلاینده های شیمیایی آلرژی زا در داخل خانه!
دکتر محمد علی عصاره زادگان 
آشنایی با آلاینده های شیمیایی آلرژی زا در داخل خانه!
تنفس و تماس با آلاینده های شیمیایی آلرژی زا در داخل خانه، با هر درجه و میزانی می تواند با بروز و تشدید علائم بیماری های آلرژیک بخصوص بیماری آسم در کودکان و بالغین، در ارتباط باشد!
امروزه بر اساس مطالعات انجام شده در سراسر جهان بیماری های آلرژیک بویژه بیماری های آلرژیک تنفسی مانند آسم در کودکان و همچنین بزرگسالان در حال افزایش است. اکنون این نوع بیماری ها از مهمترین چالش های بهداشتی در اغلب کشورهای جهان بخصوص کشورهای پیشرفته و یا در حال توسعه می باشند!
با توجه به تغییر شیوه زندگی در دهه های اخیر ساکنین شهرهای صنعتی و پیشرفته بخش عمده ای از روز را در مکان های مسقف و ایزوله مانند واحدهای آپارتمانی بسر می برند! در این میان کودکان و خردسالان اغلب در داخل آپارتمان های ایزوله و مهد های کودک و مدرسه بوده و بدین ترتیب مدت زمان زیادی در معرض هوای تنفسی در داخل مکان های سرپوشیده و ایزوله می باشند!
با توجه به این مقدمه و همچنین اهمیت کیفیت هوای تنفسی داخل خانه برای کنترل و پیشگیری از بروز و تشدید بیماری های آلرژیک، در نوشتار حاضر سعی گردیده، مخاطب با انواع آلاینده های شیمیایی که در طول روز در داخل خانه و محل کار و سایر مکان های سرپوشیده و ایزوله آشنا شود. این آلاینده های در هوای تنفسی افراد وجود داشته و می توانند عامل بروز و تشدید علائم بیماری های آلرژیک گردند. همچنین برای هر یک از این آلاینده های شیمیایی، توصیه هایی مهم و کاربردی نیز در ارتباط با کاهش تنفس آنها بیان شده است.
آلاینده های شیمیایی موجود در هوای تنفسی خانه
در این بخش به بیان آندسته از آلاینده های شیمیایی پرداخته می شود که منبع تولید آنها در داخل خانه بوده و اثر آنها در بروز و یا تشدید علائم بیماری آسم و یا دیگر بیماری های آلرژیک تنفسی و یا پوستی به اثبات رسیده است! بدیهی است مواد شیمیایی متعدد دیگری در داخل خانه وجود داشته که از جوانب مختلف سلامت انسان را به خطر می اندازند! بعضی از این ترکیبات شیمیایی مضّر در داخل خانه عبارتند از: منواکسید کربن (حاصل از احتراق سوخت های فسیلی)، آزبست (بکار رفته در بعضی مصالح ساختمانی و وسایل منزل)، سرب (موجود در بسیار از وسایل خانه و مصالح ساختمانی مانند لوله های آب، رنگ های ساختمانی) و یا گاز رادون (موجود در مصالح ساختمانی).
ترکیبات آلی فرّار (Volatile Organic Compounds, VOCs)
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) ترکیبات آلی فرّار شامل ترکیباتی هستند که در ساختار شیمیایی خود حداقل یک مولکول کربن و یک مولکول هیدروژن داشته و دارای نقطه ذوب پایین تر از دمای اتاق می باشند.
به بعضی از ترکیبات شیمیایی فرّار شناخته شده که اغلب در محیط خانه وجود دارند در جدول ذیل اشاره شده است:
شایان ذکر است این ترکیبات به طور معمول به صورت گاز از منبع تولید جدا شده و افراد در داخل خانه و یا محیط های مسقف در معرض آن خواهند بود. مطالعات نشان داده است که انسان در محیط داخل خانه بیش از ۲ تا ۵ برابر نسبت به محیط بیرون در معرض ترکیبات آلی فرّار می باشند. گاهی میزان غلظت ترکیبات شیمیایی فرّار بلافاصله بعد از بعضی فعالیت ها مانند رنگ آمیزی ساختمان به بیش از ۱۰۰۰ برابر میزان آن در خارج خانه می رسد!
ترکیبات آلی فرّار دیگری که ممکن است در محیط خانه وجود داشته باشند عبارتند از: ترکیبات آلی موجود در حشره کش ها، اسپری های آئروسل شیمیایی، مواد مورد استفاده در دستگاه های کپی و پرینتر، لاک های غلط گیر، ترکیبات برای ظهور عکس و یا انواع ماژیک ها بخصوص ماژیک های مورد استفاده برای علامت گذاری در کتاب.
توصیه های مهم برای کاهش تنفس و تماس با ترکیبات آلی فرّار در داخل خانه
۱- افزایش تهویه هوا در زمانی که از محصولات حاوی ترکیبات شیمیای فرّار استفاده می گردد.
۲- حتما پیش از استفاده از محصولات حاوی ترکیبات شیمیایی فرّار، برچسب روی ظرف را مطالعه نموده و موارد احتیاط بیان شده توسط شرکت سازنده محصول را جّدی بگیرید!
۳- هرگز ظروف حاوی ترکیبات شیمیایی فرّار (مانند انواع رنگ های ساختمانی) را با درب باز در فضای داخلی خانه نگاهداری ننمایید!
۴- زمان استفاده از محصولات حاوی ترکیبات شیمیایی فرّار، حتما از ورود مقدار مناسب هوای تازه به داخل خانه اطمینان حاصل نمایید.
۵- هرگز ظروف حاوی ترکیبات شیمیایی فرّار را در داخل خانه انبار و یا نگهداری ننمایید!
۶- هرگز محصولات شوینده، جرم گیر و یا ضدعفونی کننده مورد استفاده در داخل خانه را با هم مخلوط ننمایید. ممکن است در اثر مخلوط نمودن آنها با هم، ترکیب شیمیایی مضر و خطرناکی تولید شود.
دود ناشی از مصرف دخانیات
از ترکیبات شیمیایی دیگر که انسان در داخل خانه و یا فضاهای سرپوشیده و ایزوله با آنها در تماس می باشد و آنها را تنفس می نماید، دود ناشی از سوختن تنباکو است. مطالعات نشان داده است دود تنباکو موجود در سیگار، قلیان و یا پیپ شامل حدود ۷۰۰۰ ترکیب شیمیایی فرّار است!
توصیه های مهم برای کاهش تنفس و تماس با دود ناشی از مصرف دخانیات
به طور کلی توصیه مهم در ارتباط با کاهش تماس با دود ناشی از مصرف سیگار، قلیان و یا پیپ، عدم مصرف کلیه دخانیات در فضای داخل خانه است! استنشاق دود دخانیات علاوه بر فرد مصرف کننده برای همه کسانی که در فضای داخل خانه حضور دارند بخصوص کودکان، مضّر می باشد!
ترکیبات شیمیایی موجود در انواع حشره کش ها
حشره کش ها ترکیباتی سمی می باشند که برای کشتن و از بین بردن انواع حشرات در داخل خانه و اطراف خانه از آنها استفاده می شود. البته سموم مورد استفاده برای از بین بردن جوندگانی مانند موش ها نیز از جمله این ترکیبات شیمیایی به شمار می آیند.
حشره کش ها اغلب به شکل اسپری، مایع، قلم های آغشته به ترکیب حشره کش، پودر، ذرات کریستالی و یا قرص هایی با قابلیت تبخیر شدن در دسترس می باشند.
مطالعات نشان داده است درصد بالایی از خانواده ها در ایران و سایر کشورها در جهان حداقل از یک حشره کش یا آفت کش در داخل خانه استفاده می نمایند. به طور معمول تماس با این حشره کش ها از طریق تنفس مستقیم این ترکیبات و یا تنفس گردوغبار آلوده شده با این سموم و ترکیبات شیمیایی می باشد.
توصیه های مهم برای کاهش تنفس و تماس با ترکیبات شیمیایی موجود در انواع حشره کش ها
۱- تا حد امکان برای کنترل حشرات و آفات از روش های غیرشیمیایی استفاده نمایید.
۲- حشره کش ها و آفت کش ها را از شرکت های سازنده معتبر و استاندارد تهیه نمایید.
۳- میزان مصرف حشره کش ها و آفت کش ها باید حتما طبق دستورالعمل شرکت سازنده باشد! هرگز در فضای خانه بیش از حد مجاز از حشره کش ها استفاه نشود!
۴- هرگز مواد حشره کش و یا آفت کش را در فضای داخل خانه انبار ننمایید! همچنین ظروف حاوی مواد حشره کش و آفت کش باید به طور کامل بسته نگاهداری شوند.
۵- در صورت نیاز به رقیق سازی محلول ها و مایعات حشره کش و آفت کش ها، عمل رقیق سازی در فضای خارج خانه انجام شود.
۶- میزان تهویه هوا فضای داخلی خانه را هنگام استفاده از حشره کش ها افزایش دهید.
۷- گیاهان و حیوانات خانگی را هنگام استفاده از حشره کش ها به فضای خارج خانه انتقال دهید!
نیتروژن دی اکسید (NO2) و نیتروژن اکسید (NO)
نیتروژن دی اکسید و نیتروژن اکسید گازهای سمی بوده که در اثر استفاده از دستگاه های احتراق غیرمجاز و غیراستاندارد (مانند اجاق گاز ویا بخاری های گازی) و یا در اثر نصب غیراصولی و ناصحیح دستگاه های احتراق، تولید شده و وارد هوای داخل خانه می شوند. همچنین این گازها در دود ناشی از سوختن تنباکو و یا بخاری های نفتی نیز وجود دارند.
توصیه های مهم برای کاهش تنفس نیتروژن دی اکسید و نیتروژن اکسید
۱- حتما وسایل گرمایشی و اجاق های گاز از شرکت های سازنده معتبر و استاندارد تهیه شوند!
۲- حتما از نصب صحیح و استاندارد وسایل گرمایشی و اجاق های گاز اطمینان حاصل نمایید!
۳- از هواکش های متناسب با اجاق گاز برای خارج ساختن گازهای ناشی از احتراق استفاده نمایید!
۴- تاحد امکان از شومینه در فضای داخل خانه استفاده نشود! با وجود تعبیه شدن دودکش درشومینه ها اما انتشار گازهای ناشی از احتراق بداخل فضای داخلی خانه اجتناب ناپذیر است!
۵- از روشن نگاه داشتن خودرو در داخل پارکینگ های مجاور خانه خودداری نمایید.
آلاینده های ذره ای معلّق یا ذرات معلّق (Particulate Matter, PM)
آلاینده های ذره ای معلق ترکیباتی پیچیده از ذرات جامد (یا) و مایع بوده که در داخل هوای تنفسی به صورت معلق می باشند. این ذرات از نظر اندازه، شکل و ترکیب شیمیایی بسیار متنوع هستند. ذرات معلق در هوای تنفسی خانه اغلب دارای اندازه ای برابر ۱۰ میکرومتر یا کمتر می باشند. این ذرات با این اندازه براحتی می توانند وارد مجاری تنفسی و ریه های فرد شوند.
منشا ذرات معلق در هوای تنفسی خانه، گاهی هوای بیرون خانه می باشد که در اثر جریان هوا این ذرات معلق و سبک از خارج به داخل خانه منتقل می گردند. در بعضی مواقع نیز ذرات معلق در هوای داخل خانه منشا داخلی دارند. بعضی از منابع داخلی ایجاد ذرات معلق در هوای خانه عبارتند از: استفاده از اجاق گاز در هنگام پخت و پز، استفاده از شومینه، روشن کردن شمع، استفاده از وسایل گرمایشی گازی غیراستاندارد و یا استفاده از بخاری های نفتی.
توصیه های مهم برای کاهش تنفس آلاینده های ذره ای معلّق
۱- باید همه وسایل گرمایشی و اجاق گاز و سایر سیستم های احتراقی مجهز به دستگاه تهویه و یا دودکش باشند!
۲- در هنگام پخت و پز حتما از هواکش (متناسب با اجاق گاز) استفاده شود!
۳- بهتر است از شومینه در فضای داخل خانه استفاده نگردد! با وجود تعبیه شدن دودکش درشومینه ها، انتشار آلاینده های ذره ای معلّق بداخل فضای داخلی خانه اجتناب ناپذیر است!
۴- به طور مرتب و منظم فیلترهای دستگاه های تهویه هوا را کنترل نموده و از سالم بودن و تمیز بودن آنها اطمینان حاصل نمایید.
۵- در روزهای آلوده تا حد امکان از بازنگاهداشتن پنجره و درب های مرتبط با فضای خارج خانه، خودداری نمایید!
تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان
منابع:
۱- …Organic compounds and asthma
