امروزه در ایران و جهان، اقبال عمومی از پزشکی مکمل و جایگزین برای درمان بیماری های مختلف از جمله بیماری های آلرژیک در حال افزایش می باشد. پزشکی مکمل و یا جایگزین به مجموعه متعدد و متنوعی از روشهای مراقبتی و پزشکی، تمرینات ویژه، محصولات طبیعی و گیاهی گفته می شود که به عنوان روشهای پزشکی استاندارد در نظر گرفته نمی شوند!

پزشکی مکمل در زیرگروه های مختلفی طبقه بندی می شوند که برخی از آنها عبارتند از: محصولات طبیعی و گیاهی (تعداد متنوعی از گیاهان دارویی، ویتامین ها و مواد معدنی و یا پروبیوتیک ها)، پزشکی ذهن و بدن (شامل تکنیک های مراقبه، یوگا، طب سوزنی، تمرینات تنفس عمیق و هومیوپاتی) و تمرینات مبتنی بر بدن (مانند درمان با مالش استخوان و مفصل یا استئوپاتی، کایروپراکتیک یا درمان درد کمر و گردن با حرکت دادن ستون مهره ها و بالاخره ماساژ درمانی) می باشند.

طب سوزنی یا Acupuncture (آکیوپانکچر) یا سوزن درمانی به عنوان یکی از روش های درمانی در طب مکمل و جایگزین دارای سابقه بسیار طولانی بوده و از محبوبیت قابل قبولی در میان مردم کشورهای مختلف جهان بخصوص چین و کشورهای جنوب شرق آسیا برخوردار است. بر اساس بررسی های انجام شده تخمین زده می شود در آمریکا حدود ۳ میلیون فرد بالغ و حدود ۱۵۰ هزار کودک از طب سوزنی استفاده می نمایند. همچنین آمارها نشان می دهد در کانادا حدود ۱۲ درصد از جمعیت این کشور از طب سوزنی استفاده نموده اند. اما در ایران نیز بعضی از متخصصین طب سوزنی در مجموعه هایی با نام انجمن علمی طب سوزنی ایران و یا موسسه جامع طب سوزنی ایران مشغول فعالیت هستند.

در این نوشتار که جایگاه طب سوزنی در کنترل و درمان انواع بیماری های آلرژیک مورد بحث قرار گرفته است، سعی گردیده مطالب فقط بر اساس مقالات معتبر علمی و بین المللی (رجوع به بخش منابع در انتهای نوشتار) تهیه و تدوین شوند. شایان ذکر است مطالعات غیرمعتبرو منتشر نشده، نقل قول ها و یا سایر مدارک غیرمستند برای نگارش این نوشتار مد نظر قرار گرفته نشده اند!

ماهیت طب سوزنی و مکانیسم اثر آن به زبان ساده!

هدف در طب سوزنی به زبان ساده، تحریک نقاطی از بدن می باشد که عامل تنظیم Qi (با تلفظ “چی”) (گاهی به جریان انرژی ترجمه می شود) می باشند. با تنظیم Qi در بدن عوامل بیماری زا و مضر دفع شده و تندرستی غالب خواهد شد.

بر اساس طب سنتی چینی، جریان Qi (چی) به طور عمده از طریق گذرگاه هایی به نام کانال یا مریدین (Meridian) صورت می گیرد. بعضی از این کانال ها شامل کانال ها ی ریه، روده بزرگ، معده و یا طحال می باشند. این کانال ها در سراسر بدن گسترده شده اند و نقاط مختلف در طب سوزنی را به هم متصل می نمایند. این نقاط را می توان با سوزن، فشار، حرارت، الکتریسیته و یا سایر محرک ها، تحریک نمود.

طب سوزنی به عنوان یک روش درمانی برای بهبود بیماری ها در فرهنگ های مختلف از هزاران سال پیش رواج داشته است. با این وجود درک و شناخت اساس علمی و مکانسیم اثر آن مربوط به چند دهه پیش می باشد. تاکنون مطالعات متعددی در مورد اثربخشی طب سوزنی در تسکین دردها در ناحیه زانو، شانه ها، کمر، سردرد و همچنین برطرف نمودن حالت تهوع و استفراغ صورت گرفته است. علاوه بر این در سالهای اخیر محققین تلاش های بسیاری در زمینه بررسی اثربخشی طب سوزنی در برطرف نمودن علائم و حتی درمان بیماریهای آلرژیک، داشته اند.

طب سوزنی کلاسیک (واقعی) و طب سوزنی ساختگی (Sham acupuncture)؟!

در مباحث طب سوزنی و بررسی اثربخشی این روش درمانی، دو نوع طب سوزنی به نام های طب سوزنی کلاسیک و طب سوزنی ساختگی مطرح می باشد. در طب سوزنی کلاسیک فرد متخصص سوزن های بسیار باریک و نوک تیزی را به طور هدفدار در نقاط مشخص و خاصی از بدن فرو می کند. اما در طب سوزنی ساختگی (Sham Acupuncture) متخصص و یا محقق از سوزن های ته گرد و غیرنوک تیز استفاده می نماید.

شایان ذکر است در طب سوزنی ساختگی سوزن در پوست فرو نمی رود و اصراری بر مشخص نمودن نقاط خاص بر روی بدن برای انجام طب سوزنی وجود ندارد. همانطور که در ادامه مطالعه خواهید نمود محققان و متخصصین متعددی بر یکسان بودن اثربخشی این دو نوع طب سوزنی در درمان بیماریها اعتقاد دارند!

اثر طب سوزنی در درمان رینیت آلرژیک (آلرژی فصلی، آلرژی بینی)

آلرژی فصلی به عنوان شایعترین بیماری آلرژیک در ایران و جهان شناخته می شود. نتایج مطالعات نشان می دهد حدود ۱۸ درصد از بیماران از طب سوزنی برای کنترل و درمان بیماری خود استفاده می نمایند. تحقیقات مختلفی در زمینه بررسی اثربخشی طب سوزنی در کنترل و بهبودی رینیت آلرژیک در جهان صورت گرفته است.

در پژوهشی که توسط برینک هوس (Brinkhous) و همکاران بر روی ۴۲۲ بیمار مبتلا به آلرژی فصلی (حساس به گرده درخت غان و گرده چمن ها) انجام شد، بر اساس پرسشنامه استاندارد آلرژی، نتایج حاکی از بهبودی علائم بیماران بعد از ۸ هفته درمان با طب سوزنی بود. البته باید خاطر نشان ساخت نتایج طب سوزنی در سال بعد یعنی در فصل گرده افشانی گیاهان و در هنگام عود بیماری، آنچنان باعث بهبودی علائم در بیماران نگردید.

همچنین در مطالعه ای که توسط چوی (Choi) و همکاران بر روی ۲۳۸ بیمار مبتلا به رینیت آلرژیک از نوع سالیانه (یعنی وجود علائم در تمام سال) صورت گرفت، نتایج نشان داد درمان ۴ هفته ای طب سوزنی برای این بیماران موجب بهبودی علائم آلرژیک در آنها بخصوص علائم در بینی (آبریزش، خارش، گرفتگی) می گردد. البته نتایج این پژوهش نشان داد استفاده از روش طب سوزنی ساختگی (توضیح این نوع طب سوزنی در سطور بالاتر آمده است) نیز به طور نسبی سبب بهبودی علائم بیماران می شود!

نتایج تحقیقاتی که در زمینه کنترل و بهبودی آلرژی فصلی توسط طب سوزنی انجام شده است گاهی با هم متناقض می باشند هر چند که به طور نسبی بعضی از این مطالعات اثر طب سوزنی را در کنترل علائم رینیت آلرژیک (بخصوص نوع سالیانه) نشان داده اند.

به هر حال آنچه که از این مطالعات بدست می آید آن است که درصورت انجام طب سوزنی توسط یک متخصص، این روش می تواند در کنار روش های معمول درمان آلرژی فصلی مفید واقع شود. شایان ذکر است پژوهش های معتبر در زمینه بررسی مکانیسم دقیق اثر طب سوزنی در بهبودی علائم آلرژی فصلی بسیار محدود می باشند. بنابراین به نظر می آید اثبات این فرضیه که طب سوزنی می تواند به طور قطع و یقین در کنترل و درمان بیماری آلرژی فصلی تاثیر داشته باشد، به مطالعات استاندارد و معتبر بیشتری نیاز دارد.

اثر طب سوزنی در درمان درماتیت آلرژیک (اگزما)

درماتیت آلرژیک نوعی بیماری التهابی غیرواگیردار در ناحیه پوست می باشد. شیوع درماتیت آلرژیک (اگزما) بیشتر در دوران کودکی است. این بیماری در کشورهای صنعتی جهان به میزان بالایی در حال افزایش می باشد. بر اساس مطالعات انجام شده تخمین زده می شود حدود ۴۹ درصد از بیماران مبتلا به درماتیت آلرژیک در فرانسه، ۴۶ درصد در آلمان، ۴۹ درصد در استرالیا و ۳۴ درصد در آمریکا برای رهایی از واکنش های آلرژیک این بیماری، به روشهای طب مکمل و جایگزین مانند استفاده از داروهای گیاهی، پروبیوتیک و طب سوزنی روی آورده اند!

تا کنون تحقیقات متعددی در مورد بررسی اثربخشی طب سوزنی در کنترل عوارض ناشی از بیماری درماتیت آلرژیک انجام شده است. در یکی از این مطالعات، نتایج استفاده از نقاط LI11 و SP10 در طب سوزنی نشان داد این روش می تواند باعث کاهش خارش ناشی از تماس با مواد حساسیت زا گردد.

همچنین مشخص شده است که تحریک الکتریکی نقاط LI11 و SP10 همانند داروی ستیریزین می تواند به طور مشخص موجب کاهش خارش در بیماران مبتلا به درماتیت آلرژیک (اگزما) شود. به نظر می آید مکانیسم کاهش واکنش آلرژیک، بدلیل مهار جریان عصبی مرتبط با ایجاد واکنش آلرژیک باشد. البته اثبات این فرضیه نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

اثر طب سوزنی در کنترل و درمان بیماری آسم

بیماری آسم نوعی بیماری التهابی و مزمن در مجاری تنفسی تحتانی و ریه ها می باشد. این بیماری یکی از شایع ترین بیماریهای مزمن درجهان است. حدود ۱۰ درصد از کودکان و ۵ درصد از بالغین در جهان به بیماری آسم مبتلا هستند! تخمین زده می شود حدود ۱۳ تا ۶۵ درصد از کودکان برای کنترل بیماری آسم از یکی از روشهای طب مکمل و جایگزین مانند استفاده از ویتامین ها و مواد معدنی، هومیوپاتی و طب سوزنی استفاده می کنند.

برای بررسی اثربخشی طب سوزنی در بهبودی علائم بیماری آسم در کودکان، درپژوهشی در دانمارک ۵۲ کودک تحت درمان با طب سوزنی قرار گرفتند. نتایج این مطالعه حاکی از کاهش علائم آسم در این کودکان بود. همچنین در مطالعات دیگری که بر روی بیماران آسمی صورت گرفته است به نظر می آید طب سوزنی باعث تنظیم سیستم ایمنی در این بیماران می گردد. با این وجود در تحقیقات متعدد انجام شده، نتایج حاکی از اثربخشی طب سوزنی در کنار روش های درمانی معمول آسم، بوده است.

اثر طب سوزنی در درمان رینوکونژکتیویت آلرژیک

رینو کونژکتیویت آلرژیک (Allergic rhinoconjunctivitis, AR) نوعی بیماری آلرژیک و التهابی بوده که عوارض آن در مجاری تنفسی فوقانی و چشم ها متمرکز می باشد. چشم ها در این بیماری آلرژیک قرمز شده و دچار خارش و آبریزش می شوند. رینوکونژکتیویت آلرژیک در آمریکا سالانه حدود ۱۶ درصد از کودکان را مبتلا نموده و باعث هزینه شدن ۱/۲ میلیارد دلار برای مراقبت های پزشکی از این بیماران می گردد.

با وجود پیشرفت های چشمگیر در ابداع داروهای مؤثر و کنترل کننده این بیماری و همچنین روشهای پیشگیری و مراقبتی، اما تخمین زده می شود حدود ۲۷ تا ۴۶ درصد از بیماران برای درمان، به سراغ روشهای طب مکمل و جایگزین می روند. همچنین بر اساس مطالعات انجام شده ۱۸ درصد از بیماران مبتلا به رینوکونژکتیویت آلرژیک برای درمان و بهبودی خود از طب سوزنی استفاده می نمایند!

بر اساس نتایج مطالعات انجام شده به نظر می آید طب سوزنی می تواند سبب بهبودی نسبی علائم در این بیماری گردد هر چند که برای اثبات اثربخشی این روش درمانی و مشخص نمودن مکانیسم اثر آن به تحقیقات بیشتری نیاز می باشد.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع: