مؤثرترین الگوی غذایی برای پیشگیری و کنترل بیماری آسم
۱۳۹۷-۱۰-۱۳ ۱۴۰۳-۰۹-۲۲ ۳:۵۲مؤثرترین الگوی غذایی برای پیشگیری و کنترل بیماری آسم
دکتر محمد علی عصاره زادگان 
مؤثرترین الگوی غذایی برای پیشگیری و کنترل بیماری آسم
یافتن مؤثرترین الگوی غذایی برای پیشگیری و کنترل بیماری آسم همیشه به عنوان یکی از مسائل بسیار با اهمیت برای بیماران مبتلا به آسم و به طور کلی سازمان ها و نهادهای مرتبط با بهداشت و سلامت و کنترل بیماری های غیرواگیر، در کشورهای مختلف در جهان بوده است!
امروزه بیماری آسم یکی از مهمترین چالش های بهداشتی در جهان بوده و بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO) این بیماری از شایع ترین بیماری های غیرواگیر در جهان به شمار می آید!
متاسفانه آمار در کشورهای مختلف نشان می دهد که در چند دهه اخیر ابتلا به این بیماری، بخصوص در کودکان افزایش چشمگیر داشته است! با توجه به این مهم در این نوشتار سعی شده است که بر اساس مراجع معتبر علمی و به روز، الگوهای غذایی مؤثر و کارآمد برای پیشگیری، کنترل و درمان بیماری آسم ارائه گردد.
تعریف بیماری آسم و علائم مشخصه آن به زبان ساده!
واژه آسم ریشه یونانی داشته و معنای آن «آسما» یا «نفس نفس زدن» است. آسم نوعی بیماری التهابی مزمن مجاری تنفسی و ریه ها است. کلمه “مزمن” به این معنا است که بیماری همیشه وجود دارد، حتی زمانی که بیمار احساس ناخوشی ندارد.
به طور معمول در بیماری آسم دیواره های داخلی مجاری تنفسی متورم بوده و دچار التهاب می باشند. این امر باعث حساس و تحریک پذیرشدن مجاری تنفسی و ریه ها می شود، به طوری که با کوچکترین تماس با عامل محرک (موادحساسیت زا و یا دیگر عوامل محرک) مجاری تنفسی و شش ها دچار انقباض (اسپاسم) می شوند.
متعاقب تماس با عامل محرک و تحریک شدن فرد مبتلا به آسم، مجاری هوایی واکنش داده و تنگ و باریک می شوند. این امر در نهایت باعث کاهش شدید عبور و مرور هوا در مجاری تنفسی و ریه ها می گردد. مشخصه حمله آسم، انسداد برگشت پذیر جریان هوا و انقباض شدید ریه ها است.
به طور کلی علائم شایع و رایج بیماری آسم شامل خس خس سینه، سرفه و تنگی نفس بوده که به این علائم “سه‌گانه آسم” می گویند! باید به خاطر داشت، شدت علائم آسم متغیر است و می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
همچنین ممکن است همه افراد مبتلا به آسم این علائم را نداشته باشند. شایان ذکر است داشتن علائمی مانند خس خس سینه، سرفه مزمن و یا تنگی نفس همیشه به معنای ابتلا به بیماری آسم نیست!
در سالهای اخیر تبعیت از الگوهای غذایی سالم به ویژه الگوی غذایی مدیترانه ای در پیشگیری و درمان آسم توجه زیادی را به خود معطوف کرده است. همچنین نشان داده شده است که تبعیت بیشتر از الگوی غذایی غربی می تواند باعث تشدید علائم و حملات آسم گردد!
الگوی غذایی (یا رژیم غذایی) مدیترانه ای
الگوی غذایی مدیترانه ای در دهه های ۵۰ و ۶۰ میلادی در مناطقی چون جنوب ایتالیا و بخش هایی از یونان معمول بود. البته این الگوی غذایی در دیگر مناطق پرورش زیتون در منطقه مدیترانه مانند بخش هایی از فرانسه، لبنان، پرتغال، اسپانیا، سوریه، تونس و ترکیه نیز وجود دارد.
شایان توجه است بر اساس مطالعات انجام شده بروز بیماری های مزمن در میان ساکنین مناطق نزدیک دریای مدیترانه بسیار پایین است و همچنین امید به زندگی درآنها در بالاترین میزان خود بوده است.
فواید الگوی غذایی مدیترانه ای برای سلامتی و نقش آن در پیشگیری از بیماری ها، نخستین بار در طی مطالعه ای در اوایل دهه ۵۰ میلادی مشاهده شد. در این پژوهش در بررسی و مقایسه گروه های مختلف، میزان مرگ و میر در گروهی که روغن زیتون، به عنوان چربی اصلی اضافه شده به غذا محسوب می گردید، به میزان قابل توجه ای کمتر بود!
همچنین در پژوهش مزبور میزان مرگ و میر ارتباط معکوسی با مصرف اسیدهای چرب غیر اشباعی مانند روغن زیتون در مقایسه با مصرف اسیدهای چرب اشباع (نظیر چربی های گوشت قرمز، ماکیان و روغن حیوانی) داشت.
یکی از نتایج ارزشمند دیگر مطالعه مذکور آن بود که میزان بیماری های قلبی در ساکنین یونان بسیار کاهش داشت و متعاقب این مطالعه، رژیم غذایی به سبک مدیترانه ای به عنوان یک الگوی غذایی سالم برای قلب معرفی گردید!
در طی دهه های اخیر، تلاش های زیادی برای بررسی ارتباط بین وضعیت سلامت و الگوهای غذایی مختلف صورت گرفته است، زیرا مد نظر قرار دادن کل رژیم دریافتی در مقایسه با فقط توجه به یک جزء از رژیم (گروه های غذایی، غذاها و مواد مغذی) از اهمیت بیشتری برخوردار است.
پروفسور ویلت (Willett) و همکارانش از دانشگاه هاروارد از نخستین پژوهشگرانی بودند که الگوی غذایی مدیترانه ای را به عنوان مدل غذا خوردن سالم پیشنهاد کردند. رژیم غذایی مدیترانه ای، نوعی الگوی غذای با میزان انرژی دریافتی نه چندان بالا می باشد.
در رژیم غذایی مدیترانه ای علاوه بر توصیه جدی به فعالیت بدنی منظم و لذت بردن از غذا خوردن، بر مصرف غلات به خصوص از نوع کامل، انواع سبزی ها، میوه ها، حبوبات، مغزها، دانه ها، روغن زیتون، سیر و ادویه ها و طعم دهنده های گیاهی تاکید دارد (به شکل پایین توجه نمایید!).
همچنین در رژیم غذایی مدیترانه ای توصیه ویژه ای بر مصرف ماهی و محصولات دریایی وجود داشته و به مصرف متوسط محصولات لبنی، ماکیان و تخم مرغ و مصرف کم شیرینی ها، گوشت قرمز و فرآورده های گوشتی تاکید شده است (به شکل پایین توجه نمایید)!
قابل توجه است در رژیم غذایی مدیترانه ای استفاده از روغن زیتون به عنوان منبع اصلی چربی اضافه شده به غذا، از نکات کلیدی و مؤثر در این الگو یا رژیم غذایی می باشد.
اثرات مصرف میوه ها و سبزی ها مطابق رژیم (الگوی) غذایی مدیترانه ای
میوه ها و سبزی ها میزان زیادی از ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن را تامین می کنند. همچنین منبعی از آنتی اکسیدان ها (جلوگیری از عمل تخریبی مولکول هایی بنام رادیکال های آزاد در بدن)، پلی فنول ها، فلاوونوئید ها و کاروتنوئید ها هستند و محتوای انرژی کم و فیبر زیاد دارند.
جالب است بدانید که با وجود تاکید بر مصرف میوه و سبزیجات تنها ۰/۴ درصد از کل جمعیت دنیا مقادیر توصیه شده میوه و سبزی را مصرف می کنند!
شیوه آشپزی مدیترانه ای از اهمیت به سزایی در تمایل به مصرف سبزی ها برخوردار است بدین ترتیب که در این شیوه سبزیجات را با روغن زیتون، آب لیمو، سیر و دیگر ادویه های گیاهی می پزند که طعم دلپذیر آنها موجب می شود مردم روزانه مقدار زیادی سبزیجات را با رغبت مصرف کنند!
روغن زیتون در رژیم غذایی مدیترانه ای
هزاران سال است روغن زیتون در نواحی مدیترانه ای به وفور استفاده می شود. در سال های اخیر، توجه محققان به فواید مصرف روغن زیتون در رژیم غذایی مدیترانه ای جلب شده است. این روغن علاوه بر اسید های چرب تک غیر اشباع (MUFA)، منبع غنی فیتوکمیکال و آنتی اکسیدانها است که بسیار مورد توجه دانشمندان قرار دارد.
همچنین باید خاطر نشان ساخت اثرات مفید روغن زیتون را نه فقط به نوع اسید چرب آن بلکه به آنتی اکسیدان های موجود در آن مرتبط می دانند! عمده چربی الگوی غذایی مدیترانه ای از روغن زیتون تامین می شود.
همانطور که پیش تر اشاره گردید رعایت الگوی غذایی مدیترانه ای و یا ساکنین مناطق زیتون خیز در اواخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ میلادی، با کاهش خطر بروز بیماری های مزمن و از جمله آسم مرتبط می باشد! البته باید خاطر نشان ساخت متاسفانه این الگوی ارزشمند غذایی بعدها تحت تأثیر فرهنگ مصرف غذاهای آماده (فست فودها) قرار گرفته است!
الگوی غذایی مدیترانه ای به واسطه غنی بودن از اسیدهای چرب غیر اشباعی مانند روغن زیتون، اسید های چرب امگا ۳ و آنتی اکسیدان ها ، اثرات بسیار مفیدی در کاهش عوامل التهابی به خصوص کاهش التهاب در مجاری تنفسی دارد.
همچنین رژیم غذایی مدیترانه ای سرشار از میوه ها و سبزی ها می باشد که این امر علاوه بر تامین آنتی اکسیدان ها، سبب تکثیرو بقای باکتری های مفید (پروبیوتیک ها) در روده می گردد.
فعالیت پروبیوتیک ها در روده سبب کاهش التهاب مجاری تنفسی و همچنین کاهش پاسخ های آلرژیک می شوند (برای آگاهی از ماهیت میکروب های مفید روده به نوشتار میکروب درمانی بیماری های آلرژیک: پروبیوتیک و پری بیوتیک مراجعه شود).
شایان ذکر است دفتر برنامه جهانی آسم نیز بیماران مبتلا به آسم را به رعایت رژیم غذایی سالم غنی از میوه و سبزی جهت کنترل آسم خود تشویق می نماید! همچنین آکادمی آلرژی و ایمونولوژی بالینی اروپا نیز افزایش مصرف میوه ها و سبزی ها را به عنوان راهکاری ارزشمند و کارآمد برای کاهش خطر ابتلا به بیماری آسم به ویژه در کودکان معرفی نموده است!
الگو یا رژیم غذایی غربی!
الگو یا رژیم غذایی غربی شامل مصرف بالای شیرینی ها و دسر ها، گوشت قرمز، گوشت های فرآوری شده و انواع غذاهای فرآوری شده می باشد.
همچنین افراد در رژیم غذایی غربی، مصرف متوسط لبنیات پر چرب، غلات تصفیه شده (غیرکامل) و سیب زمینی بالا است! در این رژیم غذایی مصرف غلات کامل، سبزی ها، میوه ها و حبوبات اندک می باشد! با اندکی دقت متوجه می شویم که رژیم غذایی غربی تقریبا عکس رژیم غذایی مدیترانه ای می باشد (به شکل پایین توجه شود!).
بدیهی است با تبعیت از رژیم غذایی غربی افراد انرژی بسیار بالاتری دریافت می نمایند. همچنین در رژیم غذایی غربی مصرف چربی های اشباع، اسید های چرب با چندین پیوند دو گانه از نوع امگا ۶، شکر و سدیم (نمک) بالاتر بوده درحالیکه مصرف اسید های چرب امگا ۳، پروتئین، فیبر، ریز مغذی هایی مانند فولات و منیزیم، آنتی اکسیدان ها و فیتوکمیکال ها پائین تر است.
مطالعات مختلف انجام شده نشان می دهند الگوی غذایی غربی متاسفانه با افزایش بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی عروقی، دیابت، سندروم متابولیک و البته بیماری آسم مرتبط است!
همچنین رژیم غذایی غربی که فرد با کمبود دریافت آنتی اکسیدان ها و افزایش دریافت اسید های چرب اشباع مواجه می باشد، شرایط ایجاد التهاب در بدن فراهم گردیده و مجاری تنفسی دچار عوارض ناشی از التهاب خواهند شد!
الگوی غذایی غربی که با مصرف غذاهای بسیار فرآوری شده و کم فیبر همراه است می تواند باعث حالتی به نام “دیس بایوزیس” شود (به شکل پایین توجه شود). در این حالت در روده افراد تحت تاثیر رژیم غذایی غربی، تعادل بین میکروب های مفید روده با میکروب ها مضر برهم می خورد! به عبارتی دیگر میکروب های مفید روده این اشخاص نسبت به میکروب های مضر و آسیب رسان کاهش می یابند! بنابراین به طور کلی در این افراد احتمال بروز بیماری های مزمن و ازجمله بیماری آسم افزایش می یابد!
اما در مقابل، در الگوی غذایی مدیترانه ای که با مصرف غذا های طبیعی و پر فیبر همراه است ما با حالتی به نام “سیم بایوزیس” (تعادل در نوع و تعداد میکروب های مفید روده) مواجه هستیم! (به شکل پایین توجه شود) در این حالت احتمال بروز بیماری های التهابی در بدن و بخصوص در مجاری تنفسی کاهش چشمگیری دارد!
نتیجه گیری
فرجام سخن آنکه هر چه تبعیت شما از رژیم یا الگوی غذایی مدیترانه ای بیشتر باشد پیشگیری، کنترل و درمان آسم امکان پذیر تر است، در حالی که هر چه رژیم غذایی شما به الگوی غذایی غربی نزدیک تر باشد، متاسفانه بیشتر در معرض بروز آسم، عدم کنترل و درمان آن قرار خواهید داشت!
تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان
منابع
۱- …Diet and Asthma: Is It Time to Adapt Our
۳- مروری بر روش های مختلف ارزیابی پیروی از الگوی غذایی مدیترانه ای…
۴- British guideline on the management of asthma
