شیوع بیماری های آلرژی مانند آسم، اگزما، آلرژی غذایی و یا رینیت آلرژیک (آلرژی فصلی یا آلرژی بینی) در جهان به طور چشمگیری در حال افزایش است. این افزایش بیشتر در کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه بیشتر به چشم می خورد! دانشمندان سالها پیش برای توضیح افزایش ابتلا به بیماری های آلرژیک در جهان نظریه ای به نام فرضیه بهداشت را مطرح ساختند.

به طور ساده این فرضیه بیان می داشت که کاهش تماس با میکروب ها در اوایل زندگی می تواند سبب برهم خوردن تعادل سیستم ایمنی بدن شده که این امر خود موجب افزایش احتمال بروز بیماری های آلرژیک در انسان می گردد!  محققان عقیده دارند عوامل محیطی مانند شیوه زندگی بخصوص در کشورهای غربی و توسعه یافته باعث افزایش شیوع بیماری های آلرژیک در این جوامع شده است. بعضی از این عوامل شامل کوچک شدن جمعیت خانواده ها، افزایش استفاده از آنتی بیوتیک ها، واکسیناسیون و بالا رفتن شاخص های بهداشتی در جوامع غربی  و پیشرفته می باشد.

به طور کلی مهمترین منبع تحریک میکروبی در دوران پس از تولد، میکروب های مفید موجود در دستگاه گوارش نوزاد می باشد. این تحریک میکروبی تاثیر بسزایی در جهت تنظیم سیستم ایمنی و ایجاد تحمل در مقابل مواد حساسیت زایی غذایی در نوزاد دارد. اما ماهیت این میکروب ها و نحوه تماس با آنها تاثیر بسزایی در پیامد آن یعنی کنترل و کاهش ابتلا به بیماری های آلرژیک دارد. این نوشتار با هدف توضیح و تبیین نقش میکروب ها در تنظیم سیستم ایمنی و کاهش احتمال ابتلا به بیماری های آلرژیک به رشته تحریر در آمده است.

پروبیوتیک ها (میکروب های خوب) و پری بیوتیک ها

پروبیوتیک ها

براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، پروبیوتیک ها ارگانیسم های زنده ای هستند که اگر به مقدار مناسب تجویز شوند می توانند اثرات مفیدی برای سلامت انسان داشته باشند! رایج ترین پروبیوتیک های مصرفی در جهان سوش هایی از باکتری های لاکتوباسیل و بیفیدوباکتریوم ها می باشند. به طور کلی پروبیوتیک ها علاوه بر اثرات مفید بر روی سیستم ایمنی بدن، در تسهیل هضم غذا نیز نقش موثری دارند. پروبیوتیک ها به طور طبیعی در بعضی از مواد غذایی مانند ماست، دوغ، کشک و یا قره قروت وجود داشته و یا می توان به عنوان مکمل به مواد خوراکی اضافه نمود.

پری بیوتیک ها

برای رشد و فعالیت مناسب پروبیوتیک ها (میکروب های خوب) در داخل دستگاه گوارش ما به مواد و یا مکمل های غذایی نیاز داریم که اغلب شامل مواد غیر قابل جذب بوده و بیشتر برای فعالیت و رشد مناسب میکروب های خوب در روده مورد نیاز می باشند. 

پری بیوتیک ها به طور کلی محیطی مناسب برای رشد و تکثیر پروبیوتیک ها بخصوص بیفیدوباکتریاها در داخل روده فراهم می آورند. پری بیوتیک ها اغلب به شکل مواد اولیگوساکاریدی در دسترس می باشند. پری بیوتیک های رایج شامل اولیگوساکارید اینولین، فروکتواولیگوساکارید (فروکتان) و یا گالاکتواولیگوساکارید می باشند. فیبر و یا اینولین موجود در بعضی از سبزیجات نیز منابع غنی از پری بیوتیک  به شمار می آیند.

یکی دیگر از اثرات مفید پری بیوتیک ها آن است که متعاقب تخمیر آنها توسط میکروب های خوب روده موادی مانند اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه تولید می شوند که اثرات ضدالتهابی باارزشی در بدن دارند. همچنین این نوع اسیدهای چرب با القای تکثیر و تمایز سلول های پوششی روده کمک شایانی در حفظ یکپارچگی و سلامت جدار روده دارند.

شایان ذکر است اصطلاح دیگری که در این زمینه وجود دارد سین بیوتیک (synbiotics) می باشد. سین بیوتیک به استفاده همزمان پروبیوتیک و پری بیوتیک برای درمان و یا بهبود کلی سیستم ایمنی انسان بکار می رود.

پروبیوتیک و پری بیوتیک برای کنترل و درمان بیماری های آلرژیک

اگزما (درماتیت آلرژیک یا آتوپیک)

اگزما یکی از شایع ترین بیماری های پوستی آلرژیک در کودکان بوده و مطالعات متعددی در زمینه بررسی اثرات پروبیوتیک در درمان این بیماری وجود دارد. نتایج پژوهش ها نشان می دهد مصرف ۴ تا ۸ هفته ای پروبیوتیک شامل انواع لاکتوباسیل ها و بیفیدباکتریوم ها می تواند باعث بهبودی عوارض اگزما در کودکان شود. البته تاثیر مفید مصرف پروبیوتیک برای کنترل عوارض اگزما در بالغین مشابه کودکان نبوده است و پروبیوتیک ها در مطالعات انجام شده اثر کمتری در کاهش واکنش های آلرژیک ناشی از اگزما در بزرگسالان داشته اند.  

آلرژی غذایی

القای تحمل در مقابل آلرژن های غذایی در دوران طفولیت برای تنظیم پاسخ های سیستم ایمنی و کنترل و پیشگیری از ابتلا به آلرژی غذایی، یکی از ارکان مهم برای جلوگیری از ابتلا کودکان به آلرژی غذایی می باشد. تحقیقات انجام شده نشان می دهند پروبیوتیک ها نقش موثری در کنترل و بهبودی آلرژی غذایی دارند. به نظر می آید پروبیوتیک ها اثرات مفید خود را از چند طریق اعمال می کنند که عبارتند از:  حفظ یکپارچگی پوشش روده، کاهش و کنترل پاسخ های التهابی در روده، القای تولید آنتی بادی محافظت کننده در سطوح مخاطی دستگاه گوارش و همچنین القای نسبی تحمل در مقابل مواد حساسیت زای غذایی.

بیماری آسم و رینیت آلرژیک (آلرژی فصلی یا آلرژی بینی)

تحقیقات اخیر نشان داده اند در بالغین مصرف مکمل های غذایی پروبیوتیکی حاوی سوش های مختلف باکتری لاکتوباسیل، باعث کاهش واکنش های آلرژیک در بینی (آبریزش، گرفتگی  و خارش بینی) و یا در چشم ها، ناشی از بیماری رینیت آلرژیک شده است. شایان ذکر است نتایج متفاوتی از اثرات پروبیوتیک ها در کنترل و درمان آسم و رینیت آلرژیک در کودکان بدست آمده است. در بعضی مطالعات مصرف انواع خاصی از باکتری ها پروبیوتیک باعث بهبودی بیماری گردیده در حالیکه در پژوهش های دیگر این اثرات مفید مشاهده نشده است.

نتیجه گیری و توصیه های مهم درباره مصرف پروبیوتیک و پری بیوتیک

• بر اساس توصیه ها و راهنماهای سازمان جهانی آلرژی (World Allergy Organization, WAO) مصرف پروبیوتیک توسط زنان باردار بویژه زنان با سابقه آلرژی می تواند باعث کاهش احتمال بروز بیماری اگزما در نوزادان و اطفال شود.
• سازمان جهانی آلرژی توصیه می نماید مصرف مواد غذایی و یا مکمل های حاوی پروبیوتیک در دوران شیردهی می توانند اثرات مفیدی در جهت کنترل و کاهش بروز واکنش های آلرژیک بخصوص بیماری اگزما در نوزاد داشته باشند.
• نوع باکتری موجود در پروبیوتیک، مقدار، تعداد باکتری زنده در مکمل غذایی، زمان مصرف و مدت مصرف پروبیوتیک از عوامل موثر در اثرات مفید پروبیوتیک در کنترل و کاهش واکنش های آلرژیک می باشند.
• باید پروبیوتیک مصرفی حاوی باکتری های زنده باشد تا بتواند اثرات مثبت خود را بر سلامت فرد داشته باشد. با این وجود میکروارگانیسم ها مرده نیز می توانند اثرات مفیدی در تنظیم پاسخ های سیستم ایمنی و کنترل پاسخ های التهابی در بدن داشته باشند.

فرجام سخن اینکه مطالعات بسیاری در زمینه بررسی اثرات مصرف پروبیوتیک و پری بیوتیک در کنترل و درمان بیماری های آلرژیک انجام شده است و هنوز نیز این موضوع از مباحث بسیار قابل توجه دانشمندان و پژوهشگران می باشد. مطالعات متعددی اثرات مفید مصرف پروبیوتیک و پری بیوتیک را در جهت کنترل و بهبودی بیماری های آلرژیک نشان داده اند هر چند که نتایج برخی دیگر از تحقیقات چنین اثرات ارزشمندی را برای مصرف این مواد غذایی و مکمل های غذایی مطرح ننموده اند!

اما آنچه که مصرف پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها را توسط مادران باردار و یا مادران شیرده و حتی کودکان و بزرگسالان توجیه و منطقی می نماید، عدم وجود عوارض جانبی در اثر استفاده از این میکروب های خوب  (پروبیوتیک ها) و پری بیوتیک ها می باشد. بنابراین با توجه به افزایش شیوع بیماری های آلرژیک بخصوص اگزما و یا آسم در کودکان و همچنین عوارض و مشکلات ناشی از ابتلا به این بیماری ها، به نظر مصرف این فرآورده های بی ضرر کار نادرستی نباشد!

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- راهنمای سازمان جهانی آلرژی

۲- The role of Probiotics in allergic diseases

۳- Probiotics and allergic diseases

۴- Probiotic effects in allergic disease

۵- The role of Probiotics in allergic diseases

۶- ….Prebiotics and probiotics for prevention