آکاسیا درختچه یا درختی متعلق به زیر خانواده کهوریان (Mimosoidea) از خانواده باقلائیان (Fabaceae) می باشد. در ایران نام رایج فارسی این گیاه به نام جنس این گیاه یعنی آکاسیا می باشد هر چند که در بعضی کتب علمی فارسی آن را بدلیل معطر بودن و شیرین بودن بوی گل آن به نام مشک یا عنبر گیاهی نیز می خوانند.

این گیاه نخستین بار در سال ۱۷۷۳ در آفریقا شناسایی شد. آکاسیا به ۳ زیر جنس تقسیم می شود که تا سال ۲۰۰۳، ۱۳۰۰ گونه از آن در سراسر جهان شناسایی شده است.

گونه های این گیاه در اندازه های مختلف با شکل های ظاهری متفاوت، بوته ای تا گیاهان با ساقه نرم، در زیستگاههای مختلف نظیر مناطق حاره و نیمه حاره آمریکای مرکزی، جنوب آسیا، آفریقا و اروپا انتشار دارند.

گرده گیاه آکاسیا منبع بالقوه ای از آلرژن ها و مواد حساسیت زا می باشد و به عنوان عامل ایجاد آلرژی در نقاط مختلف جهان (ایتالیا، فرانسه، هند، مکزیک، سودان، ایران، امارات متحده عربی و عربستان) گزارش شده است.

مطالعات زیادی دال بر انتشار مکرر و فراوان گرده گیاه آکاسیا وجود دارد. گرده های این گیاه اگر چه سنگین و بزرگ هستند و انتقال آنها توسط حشرات صورت می گیرد، با این حال گرده این گیاه به عنوان یکی از عوامل ایجاد آلرژی تنفسی در نظر گرفته می شود.

فصل گرده افشانی این گیاه از اوایل بهار تا اوایل پاییز می باشد. مطالعات نشان داده است تراکم  بالای گرده آکاسیا با شیوع آلرژی به این گیاه و شدت علائم آلرژی تنفسی در افرادی که در نزدیکی این گیاه سکونت دارند، ارتباط دارد

جنس آکاسیا در ایران اغلب از نوع گونه Farnesiana (فارنسیانا) بوده که در استان های نوار جنوبی کشور بیشترین پوشش را دارد. این گونه به طور معمول در اغلب مناطق استان خوزستان، استان ایلام، استان فارس، بخش عمده ای از استان هرمزگان، استان سیستان و بلوچستان که شرایط رشد برای آن مهیا است، یافت می شود.

این گیاه در مناطقی از خوزستان که تپه های شنی و اراضی شن زار وجود دارد برای تثبیت بیولوژیکی تپه های شنی با هدف حفظ، تقویت و اصلاح خاک و همچنین به منظور بیابان زدایی و تأمین علوفه استفاده می شود.

مصارف مختلف صمغ آکاسیا

در اثر خراشیدگی شاخه ها و یا تنه و ساقه گونه های درخت آکاسیا صمغی به بیرون تراوش می کند که به آن صمغ آکاسیا و یا صمغ عربی می گویند.

خواص درمانی متعددی در گزارشات مختلف برای مصرف خوراکی این صمغ ذکر کرده اند. به عنوان مثل استفاده از صمغ آکاسیا گونه سنگال به عنوان عاملی آنتی اکسیدن و مفید در کم خونی داسی شکل بیان شده است (Kaddam L.  و همکاران، ۲۰۱۷).

آلرژی زایی گرده آکاسیا در ایران و جهان

در حال حاضر گیاه آکاسیا گسترش جهانی داشته و برای آباد سازی زمین های بیابانی (واقع در مرکز امریکا، مکزیک، افریقا، آسیا) استفاده می شود. با این حال به دلیل تولید حجم زیاد گرده و آلرژی زایی بالقوه آن به عنوان یکی از عوامل حائز اهمیت برای ایجاد آلرژی های تنفسی (آلرژی فصلی و یا آسم) در نظر گرفته می شوند.

در ایران در مطالعات انجام شده در نواحی جنوبی کشور نتایج نشان داده است ۴۸ درصد از بیماران مبتلا به رینیت آلرژیک (آلرژی فصلی) و حدود ۴۵ درصد بیماران مبتلا به آسم به گرده درخت آکاسیا حساسیت داشته اند.

همچنین در مطالعه ای دیگر در استان خراسان رضوی که بر روی ۳۱۱ بیمار مبتلا به آلرژی تنفسی انجام شد حدود ۲۹ درصد از این بیماران به گرده گیاه آکاسیا حساسیت داشتند.

در ارتباط با اهمیت شیوع آلرژی به گرده گیاه آکاسیا در کشورهای همجوار استان های جنوبی کشور نتایج حاکی از حساسیت بالا به گرده این گیاه بوده است. به طوری که در مطالعه ای که در عربستان بر روی ۱۱۵۹ بیمار آلرژیک انجام شد، نتایج آزمایش پوستی پریک نشان داد که میزان شیوع آلرژی به گرده گیاه آکاسیا حدود ۳۰ درصد است. در این مطالعه گرده گیاه آکاسیا به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد آلرژی در منطقه مورد مطالعه معرفی شده است.

همچنین در مطالعه ای دیگر که بر روی ۳۲۷ بیمار مبتلا به آسم در امارات متحده عربی انجام شد. شایان ذکر است در میان آلرژن های مورد مطالعه میزان شیوع حساسیت به گرده گیاه آکاسیا حدود ۲۷ درصد درصد گزارش گردید.

در مطالعه ای دیگر میزان آلرژی تنفسی به گرده آکاسیا در مناطقی از کشورهای ایتالیا و فرانسه بررسی گردید. نتایج نشان داد شیوع آلرژی به گرده این گیاه در بین افرادی که در محل رویش گیاه سکونت داشتند به ۳۱% می رسید. در مطالعه مزبور گرده گیاه آکاسیا به عنوان یکی از عوامل مهم ایجاد آلرژی تنفسی معرفی گردید.

به هر حال آنچه که از نتایج مطالعات انجام شده در جهان و مناطق همجوار با کشور ایران حاضر مشهود است، شیوع بالای آلرژی های تنفسی و به ویژه حساسیت به آلرژن های گرده گیاه آکاسیا می باشد.

تاکنون بر اساس اطلاعات موجود برای نخستین بار در جهان مشخصات ایمونوشیمیایی و مولکولی آلرژن های گرده درخت آکاسیا توسط محققان ایرانی تعیین گردیده است و همچنین این محققان توانسته اند دو آلرژن از گرده درخت آکاسیا به نام های Aca f 1 و Aca f 2 شناسایی نموده و در بانک جهانی آلرژن ها (IUIS) وابسته به سازمان جهانی بهداشت (WHO) به ثبت برسانند.

به هر حال مطالعات در زمینه تعیین مشخصات آلرژن های گرده گیاه آکاسیا و مطالعه الگوی واکنش متقاطع آلرژن های این گیاه با گونه های گیاهی دیگری که از جمله شایعترین عوامل آلرژی زا در منطقه می باشند، می تواند زمینه ساز پژوهش های آینده برای تولید عصاره های تشخیصی، ایمنی درمانی (ایمونوتراپی)، تولید انواع آلرژن های مهندسی شده به منظور استفاده در ایمنی درمانی اختصاصی و ابداع روشهای راهبردی برای کنترل عوامل آلرژی زا باشد.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع

• Fereidouni M, Farid Hossini R, Assarehzadegan M, Jabberi Azad F, Varasteh A. skin prick test reactivity to common aeroallergens among allergic rhinitis patients in Mashhad,Iran allergo et immunopathol. 2009;37 (2):73-9.
• Assarehzadegan M, Shakurnia A, Amini A. The most common aeroallergens in a tropical region in Southwestern Iran. World Allergy Organization Journal. 2013; 6:7.
• Assarehzadegan MA, Shakurnia AH, Amini A. Sensitization to common aeroallergens among asthmatic patients in a tropical region affected by dust storm. Journal of Medical Sciences. 2013; 13(7):592-597.
• Caccavari M, Dome E. An account of morphological and structural characterization of American Mimosoideae pollen. Part I: Tribe Acacieae. Palynology. 2000;24(1):231.
• Ariano R, Panzani RC, Amedeo J. Pollen allergy to mimosa (Acacia floribunda) in a Mediterranean area: an occupational disease. Ann Allergy. 1991 Mar;66(3):253-6.
• Bener A, Safa W, Abdulhalik S, Lestringant G. An analysis of skin prick test reactions in asthmatics in a hot climate and desert environment. Allerg Immunol (Paris). 2002 Oct;34(8):281-6.
• Sepahi N, Khodadadi A, Assarehzadegan MA­, Amini A, , Zarinhadideh F, Ali-Sadeghi H. Molecular cloning and expression of a new allegen of Acacia farnesiana (Aca f 2). Iranian Journal of Allergy, Asthma and Immunology 2015; ۱۴ (۴), ۳۷۰-۳۷۸.
• Shamsbiranvand MH, Khodadadi A, Assarehzadegan MA­, Borsi H, Amini A. Immunochemical Characterization of Acacia Pollen Allergens and Evaluation of Cross-Reactivity Pattern with the Common Allergenic Pollens. Journal of Allergy 2014; Article ID 409056.
• Kaddam L, Fadl-Elmula I, Eisawi OA, Abdelrazig HA, Salih MA, Lang F, Saeed MA. Gum Arabic as novel anti-oxidant agent in sickle cell anemia, phase II trial. BMC Hematology. 2017; 17(4).
• Khosravi GR, Assarehzadegan MA­, Morakabati P, Akbari B, Dousti F. Cloning and expression of Aca f 1: A new allergen of Acacia  farnesiana pollen. Central Europian Journal of Immunology, ۲۰۱۶; ۴۱(۳):۲۷۳-۲۸۱.
• Boral D, Chatterjee S, Bhattacharya K. The occurrence and allergising potential of airborne pollen in West Bengal, India. Ann Agric Environ Med. 2004;11(1):45-52.

• Fotisch K, Fah J, Wuthrich B, Altmann F, Haustein D, Vieths S. IgE antibodies specific for carbohydrates in a patient allergic to gum arabic (Acacia senegal). Allergy. 1998 Nov;53(11):1043-51.
• Pumhirun P, Towiwat P, Mahakit P. Aeroallergen sensitivity of Thai patients with allergic rhinitis. Asian Pac J Allergy Immunol. 1997 Dec;15(4):183-5.
• Suliaman F, Holmes W, Kwick S, Khouri F, Ratard R. Pattern of immediate type hypersensitivity reactions in the Eastern Province, Saudi Arabia. Ann Allergy Asthma Immunol. 1997;78 (4):415-18.
• Walter H. Airborne pollen of the Neotropics Potential roles in pollination and pollinosis. 1986;25:75-83.
• Prescott RA, Potter PC. Immunochemical characterisation of grass pollen allergens in South Africa: review article. 2007:22-4.