حساسیت و آلرژی به گیلاس با توجه به دلپذیر بودن طعم و مزه آن و همچنین ارزش غذایی این میوه  و پرطرفدار بودن آن در سنین مختلف، در میان حساسیت و آلرژی به میوه های تابستانی قابل توجه می باشد!

گیلاس در ایران و جهان به طور معمول به شکل تازه و یا به شکل فریز شده استفاده می شود. اما گیلاس به صورت فرآورده های مختلف (کمپوت، مربا، آب میوه، شیرینی جات، بستنی ها و…) نیز در صنایع غذایی مورد استفاده قرار می گیرد.

افراد حساس به گیلاس در صورت مصرف گیلاس و یا هریک از فرآورده های آن ممکن است دچار عوارض آلرژیک گردند! علائم حساسیت و آلرژی به میوه گیلاس می تواند متعاقب مصرف میوه به صورت تازه و یا پخته شده (کمپوت) مشاهده شود!

با توجه به مصرف قابل توجه این میوه در ایران، بخصوص در فصل تابستان، و گزارشات از حساسیت و آلرژی به گیلاس در مناطق مختلف کشور، بنابراین در این نوشتار برای آشنایی مخاطبین سعی گردیده به زبان ساده به توصیف آلرژی و حساسیت به میوه گیلاس شامل علائم، روش های تشخیص، کنترل و درمان آن پرداخته شود!

گیاه شناسی درخت و میوه گیلاس 

درخت گیلاس (گیلاس شیرین یا گیلاس وحشی) با نام علمی پرونوس آویوم  (Prunus avium) جزء خانواده روساسیه  (Rocaceae) می باشد. اعضای دیگر این خانواده  هلو، زردآلو، آلو، سیب و گلابی می باشند.

با وجود آنکه درخت گیلاس بومی اروپا، غرب آسیا و شمال غرب آفریقا می باشد اما بر اساس آخرین اطلاعات موجود، کشورهای ترکیه، آمریکا و ایران بزرگترین تولید کننده های گیلاس در جهان می باشند!

انواع میوه گیلاس در ایران!

گیلاس به طور کلی در سه رنگ گیلاس سیاه، گیلاس قرمز یا صورتی و گیلاس زرد وجود دارد. درخت گیلاس در ایران به طور پراکنده در مناطق مختلف کاشته شده هرچند که استان های قزوین، سمنان، تهران، آذربایجان شرقی، همدان و لرستان از مهمترین قطب های تولید گیلاس در کشور هستند.  

در ایران رقم های متفاوتی از گیلاس تولید می شود که بعضی از آنها عبارتند از: گیلاس سیاه مشهد، گیلاس تکدانه مشهد، گیلاس سفید ارومیه، گیلاس قرمز ارومیه، گیلاس صورتی لواسانات، گیلاس حاج یوسفی، گیلاس پیش رس سیلویا، از ارقام خارجی مانند گیلاس رقم بینگ، پروتیوا.

شیوع حساسیت و آلرژی به گیلاس

با بررسی مطالعات انجام شده در زمینه حساسیت و آلرژی به میوه ها، شیوع حساسیت و آلرژی به گیلاس در ایران به طور دقیق مشخص نمی باشد! شاید یکی از دلایل عدم وجود آمار مشخصی از آلرژی به گیلاس در ایران مربوط به آن است که علائم حساسیت به این میوه در اغلب موارد خودمحدود شونده می باشد.

اما گزارشات متعددی در خصوص آلرژی به گیلاس در برخی کشورهای اروپای مرکزی و شمالی و همچنین کشورهای حاشیه مدیترانه موجود می باشد! آلرژی به گیلاس به طور معمول در این مناطق در افراد مبتلا به حساسیت به گرده درخت غان بیشتر مشاهده می شود!

مواد حساسیت زای (آلرژن های) میوه گیلاس

تاکنون مواد حساسیت زای متفاوتی از میوه گیلاس جداسازی شده است! بر اساس آخرین اطلاعات بدست آمده از بانک جهانی آلرژن ها (www.allergen.org) تاکنون ۴  آلرژن (ماده حساسیت زا) از گیلاس به نام های Pru av 1  تا Pru av 4   به ثبت رسیده است.

بعضی از این آلرژن ها به حرارت حساس بوده و بعد از پخته شدن (حرارت دیدن) گیلاس اثر حساسیت زایی خود را به مقدار زیادی از دست می دهند.

واکنش متقاطع مواد حساسیت زای گیلاس با دیگر آلرژن ها

همانطور که در نوشتار واکنش متقاطع میان مواد حساسیت زای غذایی و تنفسی و نوشتار راهنمای جامع واکنش متقاطع مواد حساسیت زای (آلرژن های) غذایی و تنفسی  بیان شده است بعضی از آلرژن ها از نظر ترکیب و ساختار مشابه هم می باشند!

 مطالعات نشان داده است که مواد حساسیت زای گیلاس نیز با آلرژن های بعضی از میوه ها مانند هلو، آلو و یا زردآلو واکنش متقاطع دارند. همچنین برخی از مواد حساسیت زای گیلاس با گرده بعضی از گیاهان مانند گرده درخت غان نیز واکنش متقاطع دارد!

علائم آلرژی و حساسیت به میوه گیلاس

شدت واکنش های آلرژیک و یا علائم ناشی از مصرف گیلاس از خفیف و خودمحدود شونده تا متوسط و حتی شدید (واکنش آنافیلاکسی) متغیر است.

یکی از شایع ترین علائم آلرژی به گیلاس و بسیاری از میوه های تابستانی دیگر بروز قرمزی، خارش، تورم در ناحیه لب ها، اطراف دهان، تورم در داخل حفره دهان (در ناحیه زبان و گلو) می باشد (سندرم آلرژی دهانی یا OAS).

خوشبختانه علائم سندرم آلرژی دهانی بعد از شستشو و برطرف شدن باقیمانده میوه گیلاس در ناحیه دهان و اطراف دهان بتدریج برطرف می شود!

بعضی افراد حساس به میوه گیلاس ممکن است عطسه و یا خارش در ناحیه بینی، چشم ها و گوش ها را نیز تجربه نمایند.

در اثر مصرف گیلاس توسط فرد حساس، ممکن است اختلالاتی در فرآیند تنفس (تنگی نفس و خس خس سینه) بدلیل تورم بافت های گلو و زبان و همچنین مجاری تنفسی ایجاد شود! بنابراین در اثر شدت علائم تنفسی مراقبت های فوری پزشکی باید مد نظر قرار گیرند.

علائم آلرژیک گوارشی ناشی از مصرف میوه گیلاس همانند سایر آلرژی های مواد غذایی می توانند شامل نفخ و درد شکم، تهوع، استفراغ و اسهال باشند.

گاهی فرد بیمار در اثر واکنش متقاطع مواد حساسیت زای میوه گیلاس با آلرژن های دیگر دچار عوارض و علائم آلرژیک می شود. به عبارتی ساده، در حقیقت فرد بیمار به علت تشابه مواد حساسیت زا در گیلاس با بعضی از مواد حساسیت زای موجود در میوه هلو و یا آلو  دچار واکنش های آلرژیک می شود. 

برای آگاهی از واکنش متقاطع میان گیلاس و سایر آلرژن ها به نوشتار راهنمای جامع واکنش متقاطع مواد حساسیت زای (آلرژن های) غذایی و تنفسی مراجعه نمایید.

تشخیص آلرژی و حساسیت به گیلاس

برای تشخیص حساسیت و آلرژی به میوه گیلاس، فرد باید توسط پزشک متخصص آلرژی مورد معاینه دقیق بالینی قرار گیرد. در این مواقع آگاهی پزشک از سابقه پزشکی بیمار بسیار با اهمیت است!

پزشک معالج برای تشخیص حساسیت و آلرژی به گیلاس تست های پوستی و خونی را توصیه می نماید. برای مطالعه این آزمایش ها به نوشتار آزمایش های رایج خونی و پوستی برای  تشخیص بیماری های آلرژیک مراجعه نمایید.

پیشگیری و درمان آلرژی و حساسیت به گیلاس

برای اقدام جهت پیشگیری و درمان حساسیت و آلرژی به گیلاس ابتدا باید وجود حساسیت به این میوه در فرد، توسط پزشک متخصص آلرژی (متعاقب معاینات بالینی و انجام آزمایشات خونی و پوستی)، اثبات شود.

بعد از این مرحله بر اساس قانون کلی پیشگیری از بروز علائم آلرژی، باید فرد از تماس و مواجهه با ماده حساسیت زا پرهیز نماید! به عبارتی ساده تر افراد حساس به گیلاس باید از مصرف گیلاس و یا فرآورده های غذایی حاوی گیلاس و یا عصاره آن خودداری نمایند!

همچنین همانطور که پیش تر بیان شد، مواد حساسیت زای گیلاس با برخی دیگر از مواد غذایی مانند هلو، زردآلو و یا آلو مشابه می باشند. بنابراین بدلیل تشابه (واکنش متقاطع) بعضی از مواد گیلاس و میوه های مذکور، باید فرد حساس به گیلاس در مصرف این میوه ها با احتیاط عمل نماید!

برای درمان عوارض آلرژیک ناشی از مصرف گیلاس زمانی که علائم مزبور ملایم و خفیف باشند، پزشک متخصص به طور معمول داروهای آنتی هیستامین  و یا پماد های موضعی استروئیدی (در مواقع عوارض آلرژیک پوستی) را تجویز می نماید.

 اما دربعضی موارد که عوارض آلرژیک شدید بوده و امکان بروز واکنش شدید آنافیلاکسی وجود دارد، فرد به مراقبت های پزشکی اورژانسی نیاز دارد که توضیحات آن در نوشتار داروهای اورژانسی برای واکنش های شدید آلرژیک بیان شده است.

توصیه های مهم در ارتباط با کنترل و پیشگیری از آلرژی و حساسیت به گیلاس

• در صورت اثبات حساسیت به میوه گیلاس توسط پزشک متخصص آلرژی، توصیه بر محدود نمودن و یا قطع استفاده از این میوه به صورت تازه و یا خوراکی هایی است  که در آن گیلاس و یا عصاره آن  بکار رفته است!
• به طور کلی در افراد حساس به گیلاس، همه انواع و رقم های گیلاس به صورت تازه و خام و یا به صورت گیلاس فریزشده، پخته  شده (کمپوت) و یا به شکل مربا می تواند با عث بروز علائم آلرژیک در فرد گردد! بنابراین توصیه بر محدود نمودن و یا قطع مصرف گیلاس در اشکال مختلف می باشد!
• افراد با حساسیت و آلرژی شدید به میوه گیلاس باید حتما به مواد تشکیل دهنده مواد غذایی تجاری خریداری شده (مانند انواع آب میوه ها، کمپوت، ژله، شیرینی جات و …) توجه داشته باشد واز عدم وجود گیلاس و یا عصاره آن اطمینان حاصل نمایند. برای این امر باید بدقت برچسب ظروف مواد غذایی مطالعه شود.
• افرادی که دارای آلرژی به گیلاس هستند در مواقعی که به مراسم و مهمانی های مختلف و یا رستوران ها می روند باید حتما از مواد تشکیل دهنده آب میوه ها، شیرینی جات و دسرها ی سفارش داده شده مطلع شوند. در موارد حساسیت شدید به گیلاس مقادیر اندک مواد حساسیت زای این میوه، در افراد آلرژیک ممکن است باعث بروز واکنش آنافیلاکسی در شخص گردد.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- …Component-resolved diagnosis  

۲- …http://research.bmh

۳- …http://www.phadia.com  

۴- https://medlicker.com/917-allergy-to-cherries

۵- …Strong allergenicity of Pru av 3, the lipid 

۶- …Recombinant allergens Pru av 1