حساسیت و آلرژی به گوجه فرنگی یکی از آلرژی های نسبتا شایع در میان آلرژی های غذایی محسوب می شود. گوجه فرنگی میوه ای بسیار محبوب بوده که مصرف آن به روش های مختلف در آشپزخانه های ایرانی رایج و متداول می باشد.

گوجه فرنگی در ایران به صورت خام در سالاد و یا به صورت پخته شده و یا فرآوری شده در پخت غذا و یا صنایع غذایی، مورد استفاده قرار می کیرد. واکنش های بدن به مصرف گوجه فرنگی به دو دسته واکنش های آلرژیک و یا واکنش های ناشی از عدم تحمل گوجه فرنگی تقسیم بندی می شوند.

با توجه به مصرف بالای گوجه فرنگی در ایران، در ادامه سعی شده است بر اساس منابع معتبر علمی ماهیت واکنش های آلرژیک به مواد حساسیت زای موجود در گوجه فرنگی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین اشاره ای نیز به اختلال عدم تحمل گوجه فرنگی و علائم آن خواهد شد.

گیاه گوجه فرنگی و انواع آن

نام علمی گوجه فرنگی سولانوم لیکوپرسیکوم (Solanum lycopersicum) می باشد. گیاه گوجه فرنگی از خانواده سیب زمینیان یا بادنجانیان (Solanaceae) بوده و گونه ای از جنس بادنجان (Solanum) به شمار می آید. انواع رایج گوجه فرنگی در ایران عبارتند از:  گوجه فرنگی های گرد و کلاسیک، گوجه فرنگی های گیلاسی، گوجه فرنگی های زیتونی.

گوجه فرنگی نوعی میوه است یا یک نوع تره بار؟!

به طور کلی گوجه فرنگی از نظر گیاه شناسی به عنوان یک میوه در نظر گرفته می شود. اما با توجه به آنکه میزان قند و شیرینی آن نسبت به میوه هایی مانند هلو، گلابی، سیب و یا پرتقال کمتر می باشد و همچنین از آن اغلب برای تهیه سالاد و یا پخت غذا استفاده می شود.

بنابراین به طور عملی از آن در آشپزخانه به عنوان یک نوع سبزیجات استفاده می شود و جزء تره بار دسته بندی می گردد. البته این نکته در مورد میوه های بادنجان، خیار و یا انواع کدو نیز مطرح است!

آلرژن های (مواد حساسیت زای) شناخته شده در میوه گوجه فرنگی

بر اساس نتایج مطالعات انجام شده تا کنون هفت آلرژن از میوه گوجه فرنگی شناسایی گردیده و در بانک جهانی آلرژن ها (www.allergen.org) به ثبت رسیده اند. این آلرژن ها عبارتند از: Sola l 1، Sola l 2، Sola l 3، Sola l 4، Sola l 5، Sola l 6 و Sola l 7.

شایان ذکر است مقدار این مواد حساسیت زا می تواند بسته به عوامل مختلف متفاوت باشد. بعضی از این عوامل عبارتند از: رقم و نوع گوجه فرنگی، آب و هوای مکان کشت و یا میزان سموم آفات مورد استفاده.

همچنین مطالعات نشان داده است بدلیل ناپایدار بودن برخی از آلرژن های گوجه فرنگی در مقابل حرارت، محصولات حرارت دیده شده گوجه فرنگی  اغلب از میزان آلرژی زایی پایین تری برخوردار هستند!

علائم حساسیت و آلرژی به گوجه فرنگی

به طور معمول واکنش های آلرژیک به مصرف گوجه فرنگی بویژه نوع خام آن خفیف بوده و با اقدامات ساده قابل کنترل می باشند. اما در بعضی موارد این واکنش ها می توانند شدید بوده و حتی باعث واکنش های سیستمیک و شوک آنافیلاکسی شوند. موارد متوسط و شدید اغلب در افراد با زمینه آلرژیک و یا مبتلا به آلرژی فصلی (آلرژی بینی، رینیت آلرژیک) مشاهده می گردد.

علائم حساسیت و آلرژی به گوجه فرنگی بخصوص نوع خام، به طور معمول چند دقیقه یا نیم ساعت  بعد از مصرف و یا تماس با گوجه فرنگی بروز می یابد.

علائم شامل خارش، قرمزی و تورم در ناحیه تماس با گوجه فرنگی مشاهده می شود. در صورت مصرف گوجه فرنگی، فرد حساس در ناحیه اطراف لب ها، در داخل حفره دهان و گلو دچار خارش، قرمزی و تورم می گردد.

البته خوشبختانه در اغلب موارد این واکنش ها  با قطع مصرف گوجه فرنگی و شستشوی دهان و اطراف لب ها، بعد از مدتی برطرف می شوند.

در بعضی موارد آلرژی به میوه گوجه فرنگی همراه با واکنش های آلرژیکی مانند راش (جوش) پوستی و یا کهیر می باشد. همچنین علائم گوارشی نظیر درد و نفخ شکم و یا حالت تهوع و استفراغ نیز در اثر مصرف گوجه فرنگی ممکن است در فرد آلرژیک بروز یابند.

تفاوت حساسیت به گوجه فرنگی با عدم تحمل گوجه فرنگی ؟!

آگاهی از تفاوت های حساسیت به گوجه فرنگی با اختلال عدم تحمل گوجه فرنگی در کنترل و درمان این اختلا لات بسیار با اهمیت می باشد.

شایان ذکر است بعضی از افراد، بخصوص کودکان و نوزادان، در اثر تماس پوستی  با میوه هایی اسیدی مانند گوجه فرنگی و یا مرکبات دچار نوعی واکنش های شبه آلرژیک مانند قرمزی و خارش در ناحیه تماس می شوند که این مورد ارتباطی با واکنش های معمول آلرژیک ندارد! به نظر می آید پوست کودک و نوزاد در اثر تماس مستقیم با چنین میوه های اسید ی تحریک شده و واکنش نشان می دهد.

برخی تفاوت های آلرژی و عدم تحمل گوجه فرنگی در ادامه بیان می شود:

۱- واکنش های آلرژیک در مقابل مصرف گوجه فرنگی به طور معمول در مدت چند دقیقه تا نیم ساعت بروز می کنند در حالیکه علائم اختلال عدم تحمل گوجه فرنگی  با تاخیر مشاهده می شوند و حتی ممکن است ۲۴ ساعت بعد بروز یابند.

۲- علائم عدم تحمل گوجه فرنگی اغلب گوارشی بوده (نفخ و درد شکم، تهوع و استفراغ و یا اسهال) در حالیکه علائم آلرژی به گوجه فرنگی قرمزی، خارش و یا  تورم در ناحیه تماس، خارش و تورم بافت های حفره دهان و گلو  و گاهی  کهیر می باشند.

۳- آزمایش های پوستی و یا خونی برای شناسایی آنتی بادی مسئول واکنش های آلرژیک در موارد اختلال عدم تحمل گوجه فرنگی منفی می باشند.

تشخیص حساسیت و آلرژی به گوجه فرنگی

تشخیص دقیق حساسیت و آلرژی به گوجه فرنگی و افتراق آن از اختلال عدم تحمل گوجه فرنگی، متعاقب معاینه بالینی پزشک متخصص و آگاهی از سابقه بیماری صورت می گیرد. پزشک متخصص برای تشخیص، آزمایش های پوستی و خونی را درخواست می نماید. برای مطالعه این آزمایش ها به نوشتار آزمایش های رایج خونی و پوستی برای  تشخیص بیماری های آلرژیک مراجعه نمایید.

پیشگیری و درمان حساسیت و آلرژی به میوه گوجه فرنگی

بر اساس قانون عمومی کنترل و پیشگیری از آلرژی، قطعی ترین راه درمان حساسیت و آلرژی به میوه گوجه فرنگی پرهیز و خودداری از مصرف آن می باشد.

اجتناب از مصرف میوه گوجه فرنگی بخصوص به صورت خام و یا فرآورده های غذایی بدست آمده از این میوه (سس، کچاب، ترشی و …) برای افرادی که واکنش های آلرژیک شدید در مقابل این میوه نشان می دهند، بسیار حیاتی می باشد!

شایان ذکر است بعضی از مواد حساسیت زای گوجه فرنگی مشابه مواد حساسیت زا در بعضی از مواد خوراکی (مانند بادام زمینی، سیب زمینی، کرفس و …) و یا گرده گیاهان (مانند علف هرز درمنه، درخت غان و …) می باشند.

بنابراین با مصرف این مواد خوراکی و یا استنشاق گرده گیاهان مزبور فرد دچار عوارض و واکنش های آلرژیک خواهد شد. برای آگاهی بیشتر در مورد واکنش متقاطع آلرژن های گوجه فرنگی با سایر مواد حساسیت زای به نوشتار راهنمای جامع واکنش متقاطع مواد حساسیت زای (آلرژن های) غذایی و تنفسی مراجعه نمایید!

در مواقعی که علائم و عوارض آلرژیک بروز یافته شدید نمی باشند پزشک متخصص به طور معمول داروهای آنتی هیستامین  و یا پماد های موضعی استروئیدی را تجویز می نماید. اما برای علائم بسیار شدید مانند واکنش های آنافیلاکسی نیاز به مراقبت های اورژانسی بوده که توضیحات آن در نوشتار داروهای اورژانسی برای واکنش های شدید آلرژیک بیان شده است.

توصیه های مهم در ارتباط با کنترل و پیشگیری از حساسیت و آلرژی به میوه گوجه فرنگی

•  در صورت اثبات حساسیت و آلرژی به گوجه فرنگی توصیه می شود از مصرف خام و یا فرآورده های حاصل از گوجه فرنگی پرهیز شود!
• شخص باید مصرف مواد غذایی که با گوجه فرنگی واکنش متقاطع دارند را محدود نموده و یا به طور کلی قطع نماید. برای آگاهی بیشتر در مورد واکنش متقاطع آلرژن های گوجه فرنگی با مواد حساسیت زای دیگر به نوشتار راهنمای جامع واکنش متقاطع مواد حساسیت زای (آلرژن های) غذایی و تنفسی مراجعه نمایید!
• در صورت داشتن آلرژی خفیف به گوجه فرنگی و تمایل به مصرف این میوه توصیه می شود از محصولات فرآوری شده و حرارت دیده گوجه فرنگی استفاده گردد.
•  مصرف خام گوجه فرنگی توسط اطفال و کودکان آلرژیک باید با احتیاط صورت گیرد! درصورت مصرف، توصیه می شود گوجه فرنگی با پوست ناحیه اطراف دهان و لب ها تماس مستقیم نداشته باشد!
• با توجه به آنکه رقم های مختلف گوجه فرنگی ممکن است از نظر حساسیت زایی باهم متفاوت باشند لذا برای پیشگیری از بروز واکنش های آلرژیک، باید در مصرف انواع مختلف گوجه فرنگی احتیاط لازم را در نظر داشت!

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- …Allergenic activity of different tomato

۲- …Identification of putative new tomato

۳- …Effect of tomato variety, cultivation, climate

۴- http://research.bmh.manchester.ac.uk

۵- https://www.doctorshealthpress.com