امروزه با تغییر سبک زندگی و افزایش مشاغل صنعتی و خدماتی، بیماری‌های ناشی از محیط کار به ویژه آلرژی شغلی به یکی از نگرانی‌های مهم سلامت تبدیل شده‌اند. حساسیت شغلی یا آلرژی محیط کار زمانی رخ می‌دهد که فرد در تماس مکرر با عوامل آلرژی‌زا در محل کار خود قرار بگیرد و سیستم ایمنی بدن به این عوامل واکنش غیرطبیعی نشان دهد.

اکنون آلرژی شغلی به یکی از بیماری های آلرژیک نسبتا شایع در کشورهای صنعتی و در حال توسعه تبدیل شده است! به طور کلی گاهی در محیط کار موادی وجود دارد که تماس با آن ها باعث ایجاد آلرژی و حساسیت در فرد می گردد. این دسته از آلرژن ها می توانند گرد و غبار محل کار و یا ترکیبات موجود در محصولات و فرآورده های اختصاصی کارخانه ها، فلزات و نمک های آن ها و پاک کننده ها، مواد دارویی و مشابه آنها باشند. همچنین این مواد شامل مواد با وزن مولکولی بالا مانند صمغ های گیاهی و مواد با وزن مولکولی پایین نظیر ذرات موجود در غبار چوب، ایزوسیانات و غیره می باشند. اما چطور می‌توان این نوع آلرژی را شناخت، از آن پیشگیری کرد و در صورت ابتلا، آن را به درستی مدیریت نمود؟ در این نوشتار از آلرژینو همراه ما باشید تا پاسخی جامع به این پرسش‌ها بدهیم.

آلرژی شغلی چیست؟

آلرژی شغلی (Occupational Allergy) نوعی بیماری التهابی است که در اثر تماس با مواد حساسیت‌زا در محیط کار به وجود می‌آید. این مواد می‌توانند شامل گرد و غبار، مواد شیمیایی، فلزات، حیوانات، گیاهان و حتی میکروارگانیسم‌ها باشند.

واکنش‌های آلرژیک ممکن است به شکل‌های مختلفی ظاهر شوند، از جمله:

• عطسه و آبریزش بینی

• سرفه‌های مزمن

• تنگی نفس یا آسم شغلی

• التهاب پوست (اگزما یا کهیر)

• سوزش یا خارش چشم

طبق تحقیقات، حدود ۱۵٪ از کل بیماری‌های آسم در بزرگسالان ناشی از آلرژی‌های شغلی است. این آمار اهمیت پیشگیری و درمان به موقع این بیماری را دوچندان می‌کند. آلرژی های شغلی اغلب شدید هستند و موجب ناتوانی موقت و یا از کار افتادگی دائم می گردند. آلرژن های شغلی ارگان هایی نظیر بینی، ریه، چشم و پوست را مورد هدف قرار می دهند.

عوامل شایع ایجاد حساسیت در محیط کار

برخی از مشاغل به دلیل ماهیت کار، بیشتر در معرض خطر آلرژی قرار دارند. مهم‌ترین عوامل حساسیت‌زا عبارتند از:

عامل آلرژی‌زا : مشاغل در معرض خطر
گرد و غبار صنعتی : کارگران معادن، صنایع نساجی
مواد شیمیایی (رنگ‌ها، رزین‌ها): نقاشان ساختمان، تولیدکنندگان پلاستیک
فلزات (نیکل، کروم): جوشکاران، کارگران فلزکاری
حیوانات آزمایشگاهی : محققان زیست‌شناسی، دامپزشکان
غبار آرد : نانوایان، شیرینی‌پزها

این عوامل می‌توانند از طریق تنفس، تماس پوستی یا حتی بلعیدن وارد بدن شوند و واکنش‌های آلرژیک ایجاد کنند.

آسم شغلی آلرژیک همچنین می تواند در کارگران صنایع پلاستیک، کائوچو یا رزین به دنبال تماس مکرر با مولکول های شیمیایی کوچک پراکنده در هوا ایجاد شود. همچنین کارکنان سیستم های بهداشتی ممکن است به دلیل استنشاق پودر های شیمیایی موجود در دستکش های لاتکس دچار آسم شوند.

علائم حساسیت شغلی

علائم آلرژی شغلی ممکن است بلافاصله پس از تماس با عامل حساسیت‌زا ظاهر شود یا در طول زمان به تدریج بروز کند. این علائم بسته به نوع آلرژی، شدت تماس و سابقه حساسیت فرد متفاوت هستند اما رایج‌ترین آن‌ها شامل:

• آبریزش بینی، عطسه‌های مکرر

• احساس خارش یا سوزش در چشم‌ها

• خس‌خس سینه و تنگی نفس

• سوزش و خارش پوست یا بروز کهیر

• سرفه‌های خشک یا همراه با خلط

نکته بسیار مهم این است که بسیاری از افراد علائم اولیه را جدی نمی‌گیرند و این امر می‌تواند منجر به پیشرفت بیماری و عوارض جدی‌تر شود.

چگونه می‌توان آلرژی شغلی را تشخیص داد؟

تشخیص آلرژی شغلی نیاز به دقت بالایی دارد زیرا علائم آن ممکن است با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود. اولین گام برای تشخیص درست، بررسی دقیق سابقه شغلی و علائم بالینی فرد است.

مراحل تشخیص شامل:

• مصاحبه دقیق با بیمار درباره محیط کار و نوع مواجهات

• تست‌های پوستی (تست پریک) برای بررسی حساسیت

• آزمایش خون (مثل اندازه‌گیری IgE اختصاصی)

• اسپیرومتری و تست عملکرد ریه برای تشخیص آسم شغلی

• آزمون مواجهه شغلی (Exposure Challenge) در موارد خاص

یکی از نشانه‌های مهم آلرژی شغلی این است که علائم در روزهای کاری تشدید شده و در تعطیلات یا مرخصی‌ها کاهش می‌یابند. این الگو می‌تواند پزشک را به درستی هدایت کند.

راه‌های پیشگیری از حساسیت شغلی

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. در مورد آلرژی‌های محیط کار، رعایت چند نکته ساده می‌تواند خطر ابتلا را به میزان قابل توجهی کاهش دهد:

✅ شناسایی عوامل خطر:
آگاهی از موادی که احتمال ایجاد آلرژی دارند، اولین قدم مهم است.

✅ استفاده از تجهیزات حفاظتی:
ماسک‌های تنفسی تخصصی، دستکش‌های ضدآلرژن و لباس‌های محافظ می‌توانند تماس مستقیم با مواد حساسیت‌زا را محدود کنند. 

✅ تهویه مناسب محیط کار:
سیستم‌های تهویه قوی می‌توانند میزان ذرات آلرژی‌زا در هوا را به حداقل برسانند.

✅ رعایت بهداشت فردی:
شستشوی مرتب دست‌ها و لباس‌ها بعد از پایان کار اهمیت زیادی دارد.

✅ آموزش پرسنل:
افزایش آگاهی کارکنان درباره خطرات آلرژی و آموزش روش‌های محافظتی، نقش کلیدی در پیشگیری دارد.

درمان آلرژی شغلی چگونه انجام می‌شود؟

درمان حساسیت شغلی بر مبنای شدت بیماری، نوع آلرژن و وضعیت عمومی بیمار تعیین می‌شود. روش‌های اصلی درمان عبارتند از:

• اجتناب از مواجهه: حذف یا کاهش تماس با ماده حساسیت‌زا

• دارودرمانی: استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها، اسپری‌های تنفسی، کورتیکواستروئیدها یا داروهای ضدالتهابی

• واکسن آلرژی (ایمونوتراپی): در برخی موارد، درمان با تزریق دوزهای کم از آلرژن می‌تواند سیستم ایمنی بدن را نسبت به آن مقاوم کند.

• اصلاح محیط کار: تغییراتی مانند بهبود تهویه، استفاده از ابزارهای بسته‌بندی شده و جایگزینی مواد حساسیت‌زا با مواد بی‌خطرتر

در صورتی که فرد به شدت مبتلا باشد، ممکن است لازم باشد شغل خود را تغییر دهد یا تغییراتی در شرح وظایف کاری او ایجاد شود.

انواع آلرژی‌های شغلی

آلرژی‌های شغلی بسته به نوع مواجهه و عامل حساسیت‌زا به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند:

۱. آسم شغلی

یکی از جدی‌ترین انواع آلرژی‌های شغلی است که به دلیل استنشاق مواد حساسیت‌زا مانند گرد و غبار، دود یا بخارات شیمیایی ایجاد می‌شود. آسم شغلی می‌تواند منجر به سرفه‌های مزمن، تنگی نفس و خس‌خس سینه شود.

۲. رینیت آلرژیک شغلی

این بیماری معمولاً به صورت عطسه‌های مکرر، آبریزش بینی، گرفتگی بینی و خارش چشم‌ها ظاهر می‌شود و عمدتاً در مشاغلی مانند صنایع غذایی، داروسازی و کشاورزی دیده می‌شود.

۳. درماتیت تماسی آلرژیک

واکنش التهابی پوست به دلیل تماس مستقیم با مواد حساسیت‌زا مانند لاستیک، چسب، فلزات یا شوینده‌های صنعتی. علائم شامل قرمزی، خارش، تورم و گاهی ترک خوردگی پوست است.

۴. آلرژی‌های شغلی چشمی

در اثر تماس چشم با مواد شیمیایی یا ذرات آلرژن در محیط کار، ممکن است التهاب، قرمزی و سوزش چشم‌ها ایجاد شود.

مشاغل پرخطر از نظر آلرژی شغلی

بعضی مشاغل به طور طبیعی بیشتر در معرض خطر بروز آلرژی قرار دارند. از جمله:

• نانوایان و شیرینی‌پزان (در معرض غبار آرد)

• کارکنان آزمایشگاه‌های حیوانات (در معرض پروتئین‌های حیوانی)

• آرایشگران و سالن‌های زیبایی (در معرض مواد شیمیایی رنگ مو و صاف‌کننده‌ها)

• پرستاران و کادر درمان (در معرض لاتکس دستکش‌ها)

• نقاشان و کارگران ساختمانی (در معرض حلال‌ها و گرد و غبار)

🔔 بنابراین در این مشاغل استفاده از ماسک‌های فیلتردار، لباس‌های مخصوص و رعایت بهداشت فردی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.

تأثیر آلرژی شغلی بر کیفیت زندگی

آلرژی شغلی می‌تواند عوارض جدی برای فرد و حتی کارفرما ایجاد کند. برخی از این تاثیرات عبارتند از:

• کاهش بهره‌وری کاری

• افزایش غیبت‌های کاری

• کاهش کیفیت زندگی فردی (خواب آشفته، اضطراب ناشی از بیماری)

• افزایش هزینه‌های درمانی

• تغییر یا از دست دادن شغل

بر اساس آمار، بسیاری از مبتلایان به آلرژی شغلی به دلیل شدت بیماری مجبور به ترک شغل خود یا تغییر حرفه می‌شوند.

نقش کارفرمایان در پیشگیری از آلرژی شغلی

کارفرمایان نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بروز آلرژی‌های محیط کار دارند. برخی اقدامات مؤثر عبارتند از:

• آموزش مستمر درباره عوامل آلرژی‌زا

• فراهم کردن تجهیزات حفاظتی استاندارد برای کارکنان

• ارتقاء سیستم تهویه محیط کار

• ایجاد پروتکل‌های ایمنی برای حمل و استفاده از مواد شیمیایی

• انجام معاینات سلامت دوره‌ای برای شناسایی مشکلات زودهنگام

✅ همکاری کارفرمایان و کارکنان می‌تواند به طور چشمگیری از شیوع آلرژی‌های شغلی جلوگیری کند و محیط کاری سالم‌تری ایجاد نماید.

جدیدترین راهکارهای مقابله با آلرژی در محیط‌های کاری

✅ استفاده از ماسک‌های چندلایه مخصوص ضدآلرژن
✅ به کارگیری اسپری‌های ضدگردوغبار و پاک‌کننده‌های هوا
✅ توسعه محیط‌های کاری هوشمند با سنسورهای تشخیص ذرات حساسیت‌زا
✅ استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوای پیشرفته در محیط‌های سربسته
✅ ارائه برنامه‌های غربالگری سلامت سالانه برای کارکنان در معرض خطر

جمع‌بندی نهایی

آلرژی شغلی یکی از مهم‌ترین چالش‌های بهداشتی دنیای کار امروز است. با شناسایی به موقع علائم، رعایت نکات پیشگیرانه و درمان صحیح می‌توان از عوارض جدی این بیماری جلوگیری کرد.
همواره به یاد داشته باشید: پیشگیری کلید اصلی سلامت در محیط‌های کاری آلوده و پرخطر است.

اگر شما یا یکی از اطرافیانتان علائمی مشکوک به آلرژی شغلی دارید، بهتر است هرچه سریع‌تر با یک پزشک متخصص آلرژی مشورت کنید و راهکارهای ایمنی مناسب را به کار بگیرید.

❓ سوالات پرتکرار  درباره آلرژی شغلی

۱. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

اگر علائم شما در محل کار شدت می‌گیرد و در تعطیلات بهبود می‌یابد، حتماً برای بررسی به متخصص آلرژی یا ریه مراجعه کنید.

۲. آیا آلرژی شغلی درمان کامل دارد؟

بسته به نوع آلرژی و شدت بیماری، در برخی موارد با اجتناب از تماس و درمان دارویی، بیماری به طور کامل کنترل یا بهبود می‌یابد.

۳. آیا تغییر شغل تنها راه نجات از آلرژی شغلی است؟

خیر. در بسیاری موارد با بهبود شرایط محیط کار و رعایت نکات حفاظتی می‌توان بدون نیاز به تغییر شغل، بیماری را کنترل کرد.

۴. چه محصولاتی برای پیشگیری مفید هستند؟

ماسک‌های فیلتردار، اسپری‌های تصفیه‌کننده هوا و دستکش‌های ضدآلرژن از جمله محصولات بسیار مؤثر در پیشگیری از آلرژی‌های شغلی هستند.

۵. آیا آلرژی شغلی قابل پیشگیری است؟

بله. با شناسایی عوامل خطر، استفاده از تجهیزات مناسب و رعایت بهداشت فردی، خطر ابتلا به آلرژی‌های محیط کار به شدت کاهش می‌یابد.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع

کلیه منابع همراه با لینک مستقیم به مقالات علمی معتبر ارائه شده‌اند:

1. Mapp, C. E., Boschetto, P., Maestrelli, P., & Fabbri, L. M. (۲۰۰۵). Occupational asthma. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, ۱۷۲(۳), ۲۸۰-۳۰۵.

2. Baur, X., Sigsgaard, T., Aasen, T. B., et al. (۲۰۱۲). Guidelines for the management of work-related asthma. European Respiratory Journal, ۳۹(۳), ۵۲۹–۵۴۵.

3. aestrelli, P., Schlünssen, V., Mason, P., & Sigsgaard, T. (۲۰۱۲). Contribution of host factors and workplace exposure to the development of occupational allergy. European Respiratory Review, ۲۱(۱۲۳), ۱۲۱–۱۲۷.

4. Moscato, G., Pala, G., Barnig, C., et al. (۲۰۱۹). EAACI Position Paper on Occupational Rhinitis. Allergy, ۷۴(۱۱), ۲۰۷۶-۲۰۹۲.

5. Baur, X., Bakehe, P. (۲۰۱۴). Allergens causing occupational asthma: An evidence-based evaluation of the literature. International Archives of Occupational and Environmental Health, ۸۷(۴), ۳۳۹-۳۶۳.

6. Quirce, S., & Barranco, P. (۲۰۱۰). Occupational asthma: Clinical phenotypes, biomarkers, and management. Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology, ۱۰(۲), ۹۳-۹۸.

7. Tarlo, S. M., & Lemiere, C. (2014). Occupational asthma. New England Journal of Medicine, ۳۷۰(۷), ۶۴۰-۶۴۹.