رینیت وازوموتور گرفتگی و آبریزش بینی شایع در بالغین می باشد. همه ساله افراد بسیاری بدون داشتن سابقه و یا زمینه آلرژی و حساسیت در اثر مواجهه با عوامل محرّک، دچار گرفتگی (احتقان) و آبریزش شدید بینی غیرآلرژیک می شوند!

چرا در بعضی از افراد بعد از استشمام بوی عطر یا ادکلن، بوی سرخ کردن غذا، بوی دود سیگار، خوردن خوراکی های تند و پرادویه و یا زمانی که در معرض هوای سرد قرار می گیرند و یا اینکه داروی خاصی را مصرف می کنند، دچار آبریزش بینی، کیپ شدن بینی و یا عطسه می شوند؟

به طور کلی مکانیسم دقیق بروز رینیت وازوموتور غیرآلرژیک در بالغین شناخته شده نیست! اما آنچه محتمل است در این افراد، حتی بدون سابقه آلرژی و حساسیت، تحریک اعصاب مخاط و عروق بینی در اثر مواجهه با عوامل محرّک، باعث بروز علائم (آبریزش بینی، گرفتگی بینی و گاهی عطسه) می شود.

در این نوشتار سعی گردیده مخاطب به زبان ساده با ماهیت، علائم، روش تشخیص و درمان شایع ترین رینیت غیرآلرژیک در بالغین آشنا شود.

رینیت غیرآلرژیک مزمن

به طور کلی به التهاب مخاط بینی که در اثر عوامل محیطی محرّک غیرآلرژیک ایجاد می شود، رینیت غیرآلرژیک گفته می شود. انواع مختلفی از رینیت غیرآلرژیک وجود دارد که عبارتند از: رینیت چشایی، رینیت سالمندان، رینیت هورمونی، رینیت دارویی، رینیت شغلی و رینیت وازوموتور (رینیت ایدیوپاتیک یا با عامل ناشناخته).

شایان ذکر است برای آگاهی از ماهیت هر یک از رینیت های فوق الذکر به نوشتار رینیت غیرآلرژیک (علائم، تشخیص، کنترل و درمان) مراجعه نمایید. در این نوشتار به طور مفصّل در مورد هر یک از این رینیت های مزمن پرداخته شده است.

رینیت وازوموتور و عوامل ایجاد آن

رینیت وازوموتور (Vasomotor Rhinitis) نوعی التهاب مخاط بینی (یا همان رینیت) است که در اثر عوامل غیرآلرژی زا ایجاد می شود. البته در بعضی از مواقع هم نمی توان عاملی مشخص برای بروز رینیت وازوموتور شناسایی نمود، بنابراین گاهی به آن رینیت غیرآلرژیک ایدیوپاتیک (به معنای “با عامل ناشناخته“) نیز می گویند!

اصطلاح وازوموتور از دو جزء وازو (vaso) به معنای رگ خونی و موتور (motor) به معنای عصب تشکیل شده است. بعضی از محرّک ها ی محیطی و غیرآلرژیک و غیرعفونی باعث تحریک اعصابی می شوند که در مخاط و دیواره عروق موجود در بینی وجود دارند. تحریک این اعصاب موجب بروز علائم رینیت وازوموتور می شود.

عوامل شایع بروز رینیت وازوموتور

عوامل محرک بروز رینیت غیرآلرژیک وازوموتور متعدد بوده که در ادامه به بعضی از آنها اشاره شده است:

هوای سرد و خشک، رطوبت، تغییرات در فشار هوا
محرک های موجود در هوای تنفسی (بوی ادکلن، عطر و اسانس ها، مواد شوینده و بهداشتی، دود سیگار، آلاینده های صنعتی در هوا)
بعضی از داروها (داروهای بتا بلوکر مانند پروپرانولول، متوپرولول، یا داروهایی نظیر آسپرین، داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن)
بعضی خوراکی ها مانند خوراکی های حاوی فلفل و ادویه جات، الکل)
تحریکات جنسی
ورزش کردن
استرس و اضطراب
تغییرات در سطوح هورمون ها

شیوع رینیت غیرآلرژیک وازوموتور

به طور کلی بروز بیماری رینیت وازوموتور اغلب در بالغین اتفاق می افتد. خانم ها بیشتر از آقایان به رینیت غیرآلرژیک مبتلا می شوند! سنین بروز رینیت وازوموتور بیشتر بین ۳۰ تا ۶۰ سالگی است. بیماران مبتلا ممکن است پیش از این هیچگونه سابقه آلرژی و حساسیت در خود و یا اعضای خانواده نداشته باشند.

مطالعات نشان داده است در جهان و همچنین در کشور ایران شیوع رینیت غیرآلرژیک وازوموتور همانند رینیت آلرژیک (آلرژی فصلی، آلرژی بینی) بالا می باشد.

لازم به توضیح است که در بسیاری از موارد فرد ممکن است به هردو رینیت آلرژیک و غیرآلرژیک (یعنی رینیت وازوموتور) مبتلا باشد که به این حالت رینیت مخلوط یا توأم (Mixed Rhinitis) گفته می شود.

تشخیص رینیت غیرآلرژیک وازوموتور

به طور کلی تشخیص و تفکیک رینیت غیرآلرژیک (رینیت وازوموتور) از رینیت آلرژیک (آلرژی فصلی، آلرژی بینی) دشوار است. به طور معمول بعد از بررسی سابقه بیمار و رد احتمال آلرژیک بودن رینیت و منفی شدن آزمایش های رایج پوستی و خونی آلرژی، می توان به تشخیص رینیت وازوموتور رسید!

البته باید خاطر نشان ساخت پزشک معالج همچنین عوامل دیگر بروز گرفتگی بینی، آبریزش و التهاب مخاط بینی یعنی سینوزیت، پولیپ بینی و یا انحراف بینی را نیز بررسی می نماید!

خصوصیات کلیدی تشخیص رینیت غیرآلرژیک وازوموتور

به طور معمول سابقه آلرژی و حساسیت در فرد وجود ندارد.
عوارض بدون وجود عفونت میکروبی بروز می یابند.
علائم بدون وجود سینوزیت، پولیپ بینی و یا انحراف بینی ایجاد می شوند!
این رینیت دربالغین و اغلب در سنین ۳۰ سالگی به بالا ایجاد می گردد. البته بروز این بیماری در سنین پایین تر نیز غیرمحتمل نیست!
گاهی همراه با تغییرات آب و هوایی (تغییر در دما و رطوبت) و تغییر فصل بروز می یابد.
گرفتگی بینی و آبریزش در طول سال و در اثر تماس با محرّک ها (که در بخش قبلی بیان شدند) وجود دارد. علاوه بر این عطسه و ترشحات پشت حلق نیز ممکن است وجود داشته باشد. اما خارش بینی، خارش چشم و یا گلو بندرت وجود دارد.

درمان رینیت غیرآلرژیک وازوموتور

به طور کلی درمان دارویی قطعی و پایداری برای رینیت غیرآلرژیک وازوموتور وجود ندارد! اما می توان عوارض را با راهکارهای زیرکنترل نمود:

اجتناب از مواجهه با محرّک های ایجاد رینیت وازوموتور (در بخش قبلی به این عوامل اشاره شد).
شستشوی مجاری بینی با سرم فیزیولوژی
استفاده از اسپری های سالین (آب نمک)
مصرف داروهای (قرص، شربت و یا اسپری بینی) ضد حساسیت و آلرژی مانند آنتی هیستامین ها، داروهای ضدالتهابی موضعی و سیستمیک و یا داروهای برطرف کننده گرفتگی بینی یعنی دکونژستانت ها. شایان ذکر است این داروها باید با نظر پزشک معالج مصرف شوند.