استفاده از دستگاه های استنشاقی برای پیشگیری، کنترل و یا درمان علائم و حملات آسم یکی از رایج ترین روش های درمانی برای بیماری آسم در ایران و جهان به شمار می آید.

شیوع بیماری آسم دربسیاری از کشورهای جهان نسبتا بالا بوده و در ایران شیوع این بیماری مزمن حدود ۹ درصد در بزرگسالان و حدود ۱۰ درصد در کودکان گزارش شده است!

پرواضح است جهت کنترل علائم بیماری آسم باید دارو وارد مجاری تنفسی تحتانی و ریه های فرد بیمار شود. برای این منظور تاکنون دستگاه های استنشاقی مختلفی ابداع گردیده و در دسترس بیماران قرار گرفته اند.

اما آنچه در مؤثر بودن دستگاه های استنشاقی فوق العاده با اهمیت است، آگاهی از انواع این دستگاه ها و استفاده صحیح از آنها می باشد! در غیر این صورت اغلب دارو به مقدار لازم وارد مجاری تنفسی و ریه های فرد بیمار نشده و هدر می رود! همچنین امکان بروز عواقب خطرناک ناشی از عدم کنترل حملات آسم و سایر عوارض ناشی از این بیماری نیز وجود دارد!

به دلیل اهمیت آشنایی با دستگاه های استنشاقی و آگاهی از خطاهای رایج در استفاده از اینگونه دستگاه ها، در این نوشتار سعی شده است بر اساس منابع معتبر، خصوصیات و نحوه صحیح استفاده از متداول ترین دستگاه های استنشاقی برای بیماری آسم به زبان ساده بیان گردیده و به خطاهای رایج در استفاده از این دستگاه ها اشاره شود!

اما برای آگاهی از جزئیات روش صحیح استفاده از دستگاه های استنشاقی به نوشتار روش صحیح استفاده از دستگاه های استنشاقی برای بیماران مبتلا به آسم  مراجعه نمایید.

 

دستگاه های (اسپری های) استنشاقی با میزان داروی قابل تنظیم (Metered Dose Inhaler, MDI)

به طور کلی بیش از ۴ دهه می باشد که  اسپری های یا دستگاه های استنشاقی تحت فشار و با قابلیت تنظیم میزان دارو (MDI) توسط بیماران مبتلا به بیماری آسم  مورد استفاده قرار گرفته اند.

اسپری های استنشاقی تحت فشار با قابلیت تنظیم دارو (MDI) دارای محلول سوسپانسیون و امولسیون در مخلوطی از گاز غیر فعال تحت فشار می باشند که میزان مشخص دارو را در هر پاف (یا فشار قسمت بالایی اسپری) رها می سازند. آزاد شدن این میزان مشخص دارو با فشار دادن قسمت بالای این اسپری استنشاقی، صورت می گیرد.

اسپرهای استنشاقی MDI (با میزان داروی قابل تنظیم) برای استفاده سریع مناسب بوده و دارای اندازه ای کوچک و قابل حمل هستند!  هنگامی که فرد از اسپری استنشاقی استفاده می کند، باید همزمان با فشار دادن اسپری استنشاقی و آزاد شدن میزان مشخص دارو، آهسته و عمیق نفس بکشد، سپس چندین ثانیه نفس خود را نگه دارد.

شایان ذکر است برای استفاده از این اسپری ها باید بین فشار دادن مخزن و نفس کشیدن به طور کامل هماهنگی وجود داشته باشد. در افرادی که نمی توانند هر دو عمل را با هم انجام دهند، استفاده از دستگاه آسان نفس (رجوع به نوشتار روش استفاده از آسان نفس (دمیار) یا Spacer برای بیماران آسمی) می تواند کمک کننده باشد.  برای آگاهی بیشتر به نوشتار آشنایی با اسپری های استنشاقی برای بیماری آسم مراجعه نمایید.

به طور کلی از انواع دستگاههای استنشاقی MDI می توان به اتوهالر (Autohaler ) و  Easi-breathe اشاره نمود.

 

نحوه استفاده از دستگاه استنشاقی با میزان داروی قابل تنظیم (MDI)

۱- ابتدا درپوش اسپری را برداشته  و اسپری استنشاقی را به منظور اطمینان از غلظت داروی رها شده، بخوبی تکان دهید. در صورتی که برای اولین بار از دستگاه استفاده می کنید یا دستگاه برای مدت زمان طولانی استفاده نشده است، باید اسپری قبل از استفاده آماده سازی (پُر) گردد.

۲- باید قبل از اسپری کردن دارو، به طور کامل هوای داخل ریه ها را خارج سازید.

۳- همزمان با وارد کردن فشار بر روی دستگاه استنشاقی، باید به طور عمیق نفس بکشید.

۴- بعد از استنشاق، باید نفس خود را به مدت چند ثانیه (شمارش تا عدد ۱۰) نگه دارید.

۵- سپس باید به آرامی نفس خود را بیرون دهید. در آخر، درپوش را روی دستگاه گذاشته و در صورت لزوم پس از استفاده، دستگاه را تمیز نمایید.

بایدها و نباید ها در استفاده از دستگاه (اسپری) استنشاقی با میزان داروی قابل تنظیم (MDI)!

۱- باید قبل از استفاده از اسپری استنشاقی MDI حتما آن را بخوبی تکان دهید!

۲- باید حتما  اسپری استنشاقی قبل از استفاده برای اولین بار آماده شود!

۳- قبل از استفاده از اسپری باید از پر بودن آن اطمینان حاصل نمایید.

۴- قبل از استنشاق دارو، باید هوای داخل ریه ها  به طور کامل خارج شود.

۵- باید بین زمان استفاده از اسپری MDI ( فشار دادن مخزن اسپری) و نفس کشیدن هماهنگی کامل وجود داشته باشد!

۶- نباید سرعت جریان تنفسی فرد بیمار در زمان استفاده از اسپری نامناسب (خیلی سریع یا خیلی آهسته) باشد!

۷- باید بعد از اسپری دارو، مدت کوتاهی نفس خود را نگه دارید!

۸- دستگاه یا همان اسپری استنشاقی MDI باید حداقل یکبار در هفته تمیز گردد  تا از مسدود شدن دهانه دستگاه جلوگیری شود.

برای تمیز کردن دستگاه استنشاقی MDI هرگز نباید قوطی فلزی با آب شستشو داده شود! بلکه می توان قوطی فلزی را از پوشش پلاستیکی خارج کرده و آن را با آب شست و به طور کامل داخل و بیرون آن را خشک نموده و قوطی فلزی را داخل آن قرار داد.  سپس  با آزاد کردن یک پاف به داخل هوا می توان اسپری را آزمایش نمود و درپوش آن را روی قسمت دهانی آن قرار داد.

۹- باید دستگاه در جای خشک و دور از دسترس اطفال قرار داده شود.

 

دستگاه استنشاقی MDI همراه با آسان نفس یا دمیار (Spacer)

دستگاه آسان نفس یا دمیار (Spacer) با اسپری های استنشاقی MDI تحت فشار استفاده می شود. این دستگاه بین اسپری استنشاقی و دهان قرار گرفته و به عنوان مخزن دارو عمل می کند. برای آگاهی از کاربرد و روش صحیح استفاده از این دستگاه به نوشتار روش استفاده از آسان نفس (دمیار) برای بیماران آسمی مراجعه نمایید.
چندین نوع آسان نفس وجود دارد. بعضی از این دستگاه ها با همه اسپری های استنشاقی MDI قابل استفاده هستند اما بعضی تنها با یک نوع خاص اسپری استنشاقی استفاده می شوند.

 

دستگاه  استنشاقی اتوهالر (Autohaler)

همانطور که پیش تر بیان شد، اسپری اتوهالر نوعی دیگر از دستگاه های استنشاقی با میزان داروی قابل تنظیم (MDI) می باشند.

 

نحوه استفاده صحیح از اسپری اتوهالر (Autohaler)

۱- ابتدا درپوش دستگاه اتوهالر را بردارید

۲- دستگاه را به صورت عمودی در حالتی که اهرم دستگاه پایین است، به خوبی تکان دهید.

۳- اهرم دستگاه را به سمت بالا فشار دهید.

۴- هوای داخل ریه ها را به طور کامل خارج سازید. دهانه دستگاه را بین دندانها قرار دهید و لب ها را محکم روی آن ببندید. 

۵- آهسته و عمیق نفس بکشید. نفس خود را بعد از شنیدن صدای کلیک به مدت حدود ۱۰ ثانیه نگاه دارید.

۶- اسپری را از دهان خارج ساخته و نفس خود را به آرامی خارج نمایید. سپس اهرم را به سمت پایین فشار دهید. در نهایت بعد از استفاده درپوش را روی دستگاه قرار دهید.

نکته مهم در استفاده از دستگاه های اتوهالر این است که بیمار باید چانه خود را بالا نگه دارد تا دستگاه استنشاقی به صورت عمودی قرار گیرد (به سمت سقف دهان و یا زبان نباشد)!

خطاهای رایج در استفاده از Autohaler!

۱- عدم فشار دادن اهرم

 ۲- توقف در تنفس بلافاصله پس از شنیدن کلیک

۳- ورود هوای بازدم به داخل دستگاه

 

دستگاه استنشاقی حاوی پودر خشک (Dry Powder Inhaler)

دستگاه های استنشاقی حاوی پودر خشک یا DPI، به جای اسپری کردن دارو آن را به شکل پودر آزاد می کنند. این اسپری های استنشاقی فاقد گاز تحت فشار بوده و لذا دارو توسط گاز به سمت جلو هدایت نمی شود! در این اسپری ها نیازی به پمپ کردن و یا فشار دادن اهرم برای آزادسازی دارو نیز وجود ندارد!

برای استفاده از دستگاه های استنشاقی حاوی پودر خشک یا DPI،  فرد باید نفس عمیق و سریع بکشد تا به اندازه کافی پودر را بداخل مجاری تنفسی و ریه استنشاق نماید و بدین شکل میزان مشخصی از دارو  به ریه ها منتقل شود.

انواع مختلفی از اسپری های حاوی پودر خشک برای بیماری آسم وجود دارد. دو نمونه از این نوع دستگاه های استنشاقی حاوی پودر خشک یا DPI شامل توربوهالر (Turbohaler) وآکوهالر (Accuhaler) بوده که در ادامه درباره این نوع دستگاه های استنشاقی توضیحاتی بیان خواهد شد. 

 

دستگاه استنشاقی توربوهالر

همانطور که پیش تر بیان شد دستگاه های استنشاقی به طور معمول برای بیماران مبتلا به بیماری آسم و یا گاهی برای بیماران مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) تجویز می شوند.

به طور کلی اسپری ها و یا دستگاه های استنشاقی در رهاسازی و انتقال دارو به طور مستقیم به ریه ها بسیار موثر و کاربردی هستند.

بی شک استفاده صحیح از اسپری های استنشاقی بخش مهمی از کنترل و درمان بیماری آسم می باشد؛ به طوری که نحوه استفاده از دستگاه های استنشاقی همانند توربوهالرها شرایط انتقال میزان مناسب دارو به مجاری تنفسی تحتانی و ریه ها را فراهم نموده و به فرد امکان کنترل بهتر و مناسب تر بیماری را می دهد.

 

نحوه استفاده صحیح از دستگاه (اسپری) استنشاقی توربوهالر

۱- قبل از استفاده از توربوهالر باید آن را برای استفاده آماده کنید. پیچ آن را باز نموده و درپوش را بردارید.

۲- توربوهالر را به صورت عمودی نگه دارید و پیچ رنگی توربوهالر را تا آنجا که امکان دارد در یک جهت بپیچانید. سپس تا جایی که به سمت دیگر می رود بچرخانید تا زمانی که صدای کلیک بشنوید.

۳- به طور کامل هوای داخل ریه ها را با یک بازدم عمیق خارج کنید.

۴- دهانه دستگاه توربوهالر را بین دندان ها قرار دهید و لب ها را روی آن ببندید. به طور سریع و قوی از طریق دهان یک دم عمیق داشته باشید  و هوای وارد شده بداخل ریه هارا برای ۵ تا ۱۰ ثانیه  ثانیه نگه دارید. سپس توربوهالر را از دهان خود خارج کنید و به طور آهسته وآرام نفس خود را بیرون دهید.

• لازم به توضیح است در صورتی که پزشک دو بار استفاده از توربوهالر را تجویز نموده، یک دقیقه صبر کنید و سپس مراحل ۳ تا ۸ را تکرار کنید.
•  در صورت لزوم دستگاه را تمیز نمایید و درپوش را روی آن قرار دهید و پیچ را ببندید.

مشکلات رایج در استفاده از توربوهالر!

۱- قرارگیری نامناسب دستگاه                                 

۲- دستکاری پیچ  توربوهالر در هر دو جهت هنگام پرکردن میزان دارو

۳- سرعت تنفس نامناسب (یعنی به اشتباه تنفس خیلی سریع یا خیلی آهسته)

۴- رطوبت از هوای بازدم وارد توربوهالر گردد و یا درپوش آن گذاشته نشود.

۵- نگهداری نامناسب دستگاه توربوهالر

 

باید ها و نباید های مهم در استفاده از دستگاه استنشاقی توربوهالر!

۱- همیشه پیش از استفاده از توربوهالر بروشور آن را بدقت مطالعه نمایید و در صورتی که برای استفاده از توربوهالر مشکل دارید، با پزشک معالج خود و یا دکتر داروساز مشاوره نمایید.

۲- برای اینکه مقدار معین و مناسبی از دارو از دستگاه توربوهالر خارج شود، باید پیش از استفاده دستگاه را روی یک سطح صاف (به عنوان مثال یک میز) بگذارید تا مطمئن شوید که دستگاه به صورت کاملا عمودی قرار گرفته است.

۳- باید همیشه درپوش دستگاه را بعد از استفاده روی آن قرار دهید.

۴- در صورتی که دستگاه توربوهالر حاوی داروهای کورتیکواستروئیدی (کورتون ها) استفاده می نماید، باید برای کاهش عوارض جانبی این نوع داروها، حتما دهان خود را بعد از مصرف دارو با آب بشویید.

۵- به طور معمول دستگاه های استنشاقی توربوهالر مجهز به یک نشانگر میزان دارو می باشند. علامت قرمز نشان می دهد که داروی موجود در دستگاه به پایان رسیده است.

۵- نباید بعد از استفاده از توربوهالر هوای بازدم وارد دستگاه شود! رطوبت موجود در هوای بازدم موجب مسدود شدن دستگاه می شود.

۶- باید دستگاه در جای خشک نگهداری شود و همچنین دور از دسترس کودکان باشد.

۷- در صورت لزوم با یک پارچه خشک دهانه دستگاه را خشک نمایید.

۸- باید دهان خود را پس از استفاده از دستگاه شستشو دهید.

 

چگونگی تشخیص خالی بودن توربوهالر

توربوهالر با نام تجاری Symbicort دارای شمارشگر میزان دارو می باشد. این شمارش از ۱۲۰ دوز (مقدار معین دارو) شروع شده و زمانی که به ۲۰ دوز پایانی می رسد به رنگ قرمز مشاهده می گردد.

سایر دستگاه های توربوهالر دارای صفحه مشخصی هستند. هنگامی که تعداد دوزهای دارو به ۲۰ می رسد نقطه ای به رنگ قرمز در این صفحه دیده می شود.

توجه داشته باشید هنگامی که توربوهالر را تکان می دهید، صدای تق تق می شنوید؛ این به دلیل عامل خشک کننده ای می باشد که در دستگاه وجود دارد. این صدا مربوط به مقدار دارو نیست. بنابراین حتی زمانی که  توربوهالر خالی است، صدای تق تق شنیده می شود.

 

دستگاه استنشاقی آکوهالر(Accuhaler)

نحوه استفاده صحیح   از دستگاه استنشاقی آکوهالر

۱- دستگاه را به صورت افقی یا عمودی نگه داشته و با حرکت صحیح اهرم کشویی، دستگاه را باز کنید.

۲- به طور کامل هوای داخل ریه ها را با بازدم خارج نماید.

۳- دهانه دستگاه را در دهان قرار داده و لب ها را به صورت محکم روی آن بگذارید و به آرامی و عمیق از طریق دستگاه استنشاقی نفس بکشید.

۴- بعد ازبازدم، نفس خود را به مدت چند ثانیه (شمارش تا عدد ۱۰) نگه دارید و دستگاه را از دهان خود خارج سازید.

۵- اکنون به آرامی هوای داخل ریه های خود را خارج نماید.

۶- دستگاه را با حرکت صحیح اهرم کشویی، ببندید. در صورت لزوم دستگاه را تمیز کنید.

خطاهای رایج در استفاده از دستگاه آکوهالر!

۱- خارج نکردن کامل هوای داخل ریه ها قبل از استنشاق

۲- قرارگیری نامناسب دستگاه

۳- عدم تنفس آرام و عمیق در شروع استنشاق

۴- عدم نگه داشتن نفس بعد از استنشاق

۵- نگهداری نامناسب دستگاه استنشاقی

 

نکات مهم در استفاده از دستگاه استنشاقی آکوهالر

۱- دستگاه باید حداقل یک بار در هفته تمیز شود.

۲- در صورت لزوم با یک پارچه نرم و تمیز،  دهانه دستگاه را خشک نمایید.

۳- دستگاه را در جای خشک و دور از دسترس اطفال نگاه دارید.

۴- دهان خود را پس از استفاده از دستگاه استنشاقی شستشو دهید.

 

دستگاه نبولایزر (Nebulizers)

نبولایزرها دستگاه هایی هستند که به کمک آنها می توان داروهای مایع گشاد کننده برونش را به شکل ذرات آئروسل و قابل استنشاق تبدیل نمود. بنابراین فرد داروی تبدیل شده به ذرات آئروسل و قابل استنشاق را از طریق دهان یا ماسکی که روی دهان و بینی قرار می گیرد، تنفس می کند.

نبولایزرها برای بیمارانی که دچار مشکلات تنفسی بوده و یا دچار تنگی نفس می شوند و نمی توانند بدرستی از اسپری های استنشاقی استفاده نمایند، مناسب می باشند!

 نبولایزرها در حملات شدید آسم، یعنی  هنگامی که به مقدار زیادی از داروهای استنشاقی نیازمند می باشیم (به ​​طور عمده در بیمارستان) مورد استفاده قرار می گیرد.

در حال حاضر نبولایزرها کمتر از گذشته مورد استفاده قرار می گیرند، زیرا می توان مقدار زیادی از داروهای استنشاقی را با دستگاه های آسان نفس (دمیار) در اختیار بیمار قرار داد.

به طور کلی امروزه از نبولایزرها  برای افرادی که نمی توانند از اسپری استنشاقی استفاده کنند، مانند نوزادان، کودکان و افرادی که نیاز به میزان زیاد دارو دارند، استفاده می گردد.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- How to help patients optimize their inhaler technique

۲- Inhaler-Technique-info-paper

۳- asthma_rx.com_article_inhalertechnique

۴- …Asthma: The Rescue Inhaler

۵- Using your inhalers _ Asthma UK

۶- How to use Turbuhaler – National Asthma Council Australia