تقریبا حدود ۳۰ درصد جمعیت در جهان به رینیت (التهاب بینی) مزمن مبتلا هستند! رینیت مزمن به عنوان نوعی التهاب بینی شناخته می شود که این التهاب با انسداد (گرفتگی) بینی، آبریزش بینی، ترشحات پشت حلق، عطسه و یا خارش بینی و چشم ها  همراه می باشد. برای اثبات اینکه شخص به رینیت مزمن مبتلا می باشد باید حداقل دو علامت از علائمی که در بالا ذکر شد، حداقل یکساعت در روز و برای حدود ۱۲ هفته درسال وجود داشته باشند. با این تعریف، بیمارانی که گاهی دچار علائم بینی (آبریزش، گرفتگی و یا خارش) می شوند و یا آنهایی که دچار التهاب ناشی از سینوزیت هستند جزء گروه مبتلایان به رینیت مزمن قرا نمی گیرند!

شدت علائم و عوارض در رینیت مزمن از ملایم تا شدید متغیر است. بیماران مبتلا به نوع شدید رینیت مزمن به درمان های رایج برای بیماری های مجاری فوقانی تنفسی پاسخ نمی دهند. شایان ذکر است علائم در رینیت مزمن در بیماری رینوسینوزیت (سینوزیت) نیز مشاهده می شوند. شیوع سینوزیت در کشورهای غربی تا حدود ۱۱ درصد می رسد!  به طور کلی سینوزیت به التهاب و تجمع عفونت درسینوس ها گفته می شود. علائم سینوزیت عبارتند از: کیپ شدن بینی، درد در ناحیه گونه ها، فشار و احساس پرشدگی در ناحیه صورت، ترشحات غلیظ و رنگی و کاهش حس بویایی.

در این نوشتار ابتدا به توصیف انواع رینیت مزمن پرداخته می شود و سپس رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی که از جمله انواع رینیت مزمن می باشد ، توضیح داده خواهد شد.

انواع رینیت مزمن

رینیت عفونی

رینیت عفونی اغلب خودمحدود شونده بوده و در اثر ویروس های سرماخوردگی ایجاد می شود. گاهی به این نوع رینیت، عفونت باکتریایی نیز اضافه شده و مدت بهبودی آن طولانی تر شده و گاهی به درمان دارویی نیاز است. خروج ترشحات رنگی از مجاری بینی و یا به صورت ترشحات پشت حلق از نشانه های این نوع رینیت می باشد.

رینیت آلرژیک

رینیت آلرژیک شایع ترین بیماری غیرواگیردار در انسان می باشد. این نوع التهاب بینی (رینیت) در بیماران آلرژیک در اثر واکنش به آلرژن های تنفسی درناحیه بینی ایجاد می شود. برای مطالعه بیشتر ماهیت این بیماری به نوشتار آلرژی فصلی (تب یونجه، رینیت آلرژیک، آلرژی بینی) مراجعه نمایید.

رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی  (Nonallergic noninfectious rhinitis, NANIR)

رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی به نوعی التهاب بینی گفته می شود که فاقد علائم رینیت عفونی (یعنی ترشحات رنگی) و یا رینیت آلرژیک (حساسیت به آلرژن ها) می باشند. به این نوع رینیت یعنی رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی به طور اختصار رینیت NAR  نیز می گویند.

انواع رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی (NAR)

رینیت سالمندان

رینیت سالمندان به نوعی رینیت گفته می شود که اغلب بیماران با سنین بالاتر از ۶۵ سال دچار آن می گردند. شیوع این نوع رینیت در آقایان و خانم های سالمند یکسان است. آبریزش بینی در این نوع رینیت زیاد بوده و بیماران به طور مکرر درگیر آن می باشند.

رینیت چشایی (Gustatory)

رینیت چشایی با شروع آبریزش بینی بعد از مصرف غذای داغ و یا غذای تُند و پرادویه مشخص می گردد. به نظر می آید این عارضه در اثر واکنش اعصاب مرتبط با حس چشایی باشد.

رینیت شغلی

رینیت شغلی به نوعی التهاب مخاط بینی گفته می شود که در اثر مواجهه و یا قرار گرفتن در محیط کاری بروز می یابد. در محل کار، فرد بیمار ممکن است در طی فعالیت کاری روزانه خود با مواد خاصی در تماس باشد. این نوع رینیت نباید با رینیت آلرژیک شغلی که در اثر واکنش آلرژیک در مقابل بعضی از آلرژن ها ایجاد می گردد، اشتباه شود. در این نوع رینیت شغلی مواد محرک سبب القای التهاب در مخاط بینی می شوند. شایان ذکر است در اثر تماس مداوم با این عوامل محرک، ممکن است بیمار به آسم نیز مبتلا شود! البته رینیت در بعضی مواقع در اثر تماس مداوم با عوامل محرک محیطی مانند آلاینده های صنعتی و آلاینده های ناشی از دود وسایل نقلیه و یا دود ناشی از مصرف دخانیات نیز ایجاد می گردد.

رینیت هورمونی

برهم خوردن تعادل هورمونی در طول دوره بلوغ، حاملگی، یائسگی، قاعدگی و یا اختلالات هورمونی مانند کم کاری تیروئید، اغلب ممکن است باعث بروز رینیت غیرآلرژیک و غیر عفونی شود. هورمون استروژن با تاثیر بر روی مخاط بینی باعث انسداد و افزایش ترشحات بینی می شود. پروژسترون و بتا-استرادیول نیز با القای تجمع سلولهای ائوزینوفیل (سلول های مؤثر در بروز عوارض رینیت) موجب پیشبرد روند ایجاد رینیت می گردند. در مقابل تستوسترون دارای تاثیری مخالف با پروژسترون بر روی سلول ائوزینوفیل دارد.

رینیت دارویی (رینیت ایجاد شده در اثر مصرف دارو)

انواع مختلفی از داروها می توانند باعث رینیت و گرفتگی بینی شوند. رینیت دارویی را می توان به دو دسته تقسیم نمود: دسته اول، رینیت دارویی در اثر مصرف داروهای خوراکی یا تزریقی و دسته دوم در اثر استفاده از اسپری و یا قطره های ضدگرفتگی بینی (دکونژستانت ها). رینیت دارویی مربوط به دسته دوم را رینیت برگشتی یا رینیت مدیکامنتوزا نیز می نامند. شایان ذکر است مصرف طولانی مدت داروهایی مانند آسپرین، ایبوپروفن، داروهای خوراکی ضدبارداری، داروهای ضدافسردگی و یا آرامبخش ها نیز می تواند موجب بروز رینیت در فرد گردد.

رینیت با علت نامعلوم (رینیت ایدیوپاتیک)

بر اساس تحقیقات انجام شده تا حدود ۵۰ درصد از موارد رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی علت مشخص ندارند! یکی از خصوصیات شاخص بیماران مبتلا به این نوع رینیت، تحریک پذیری بالای مخاط بینی آنها می باشد.  

تشخیص رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی (NAR)

تشخیص رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی باید همراه با گرفتن سابقه کامل پزشکی از بیمار و همچنین با حذف احتمال وجود رینیت آلرژیک و رینیت با عامل عفونی باشد. برای بررسی رینیت آلرژیک باید حساسیت فرد را به انواع آلرژن ها با آزمایشات پوستی و یا خونی بررسی نمود (برای آگاهی از این نوع آزمایشات به نوشتار آزمایش های رایج خونی و پوستی برای  تشخیص بیماری های آلرژیک مراجعه نمایید). احتمال وجود رینیت در اثر عوامل ویروسی و یا باکتریایی نیز باید بدقت مورد بررسی قرار گیرد. با رد عوامل آلرژیک و عفونی باید عواملی که باعث ایجاد انواع رینیت های غیر آلرژیک و غیر عفونی می شوند (رینیت سالمندان، رینیت چشایی و …)، مورد ارزیابی قرار گیرند. همچنین پزشک متخصص ممکن است رینوسکوپی (بررسی مخاط بینی) را نیز انجام دهد.

درمان رینیت غیرآلرژیک و غیرعفونی (NAR)

بیماران مبتلا به رینیت غیرآلرژیک و غیر عفونی (NAR) اغلب دارای علائم با شدت مختلف می باشند. همچنین عامل ایجاد کننده بیماری نیز در بیماران گوناگون است. بنابراین بر اساس این تفاوت ها، راهکارهای درمانی نیز در اینگونه موارد متفاوت خواهد بود. بدیهی است قطعی ترین درمان رینیت هایی مانند رینیت شغلی، رینیت دارویی و یا رینیت چشایی، اجتناب از تماس با عامل محرک می باشد. اما در خصوص رینیت های غیر آلرژیک و غیرعفونی دیگر، اغلب پزشکان متخصص برای بیماران مبتلا  به این نوع رینیت ها داروهای موضعی (اسپری، قطره یا ژل) ضدالتهاب کورتیکواستروئیدی تجویز می کنند. به هر حال پیش از شروع هر نوع راهکار درمانی مشورت با پزشک متخصص الزامی است!

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- Nonallergic rhinitis and lower airway disease

۲- Non-allergic rhinitis: Position paper