آگاهی از عوارض ناشی از حساسیت و آلرژی به مواد مورد استفاده در دندانپزشکی با توجه به تنوع آنها و اینکه به طور گسترده ای در دندانپزشکی برای بیمار بکار برده می شوند، بسیار با اهمیت می باشد! همچنین یکی دیگر از دلایل اهمیت حساسیت و آلرژی به مواد شیمیایی پرکاربرد در دندانپزشکی تماس مکرر دندانپزشکان، تکنسین های دندانپزشکی و همچنین پرسنل شاغل در مراکز دندانسازی و تولید پروتز، با این مواد می باشد.

مطالعات نشان داده است هر ساله در جهان تعداد ی از بیماران در طی درمان دندان های خود و یا نصب پروتزهای مختلف، دچار واکنش های آلرژیک که اغلب به ناحیه دهان و لب ها محدود می باشند، می گردند. همچنین دندانپزشکان و تکنسین های دندانپزشکی نیز بدلیل تماس مکرر با مواد مورد استفاده در دندانپزشکی بویژه فلزات سنگین مانند جیوه و یا نیکل دچار عوارض آلرژیک پوستی مانند درماتیت تماسی آلرژیک می شوند.

با توجه به اینکه واکنش های آلرژیک به مواد دندانپزشکی می تواند از موارد خفیف تا متوسط و یا شدید متغیر باشد لذا بسیاری از موارد واکنش های آلرژیک خفیف توسط بیمار گزارش و پیگیری نمی شود. علاوه بر این مطالعات در زمینه تعیین شیوع حساسیت و آلرژی به مواد دندانپزشکی در جهان بسیار اندک می باشد. بنابراین تخمین دقیق شیوع این نوع آلرژی به مواد دندانپزشکی دشوار می باشد.

مواد رایج مورد استفاده در دندانپزشکی

دندانپزشک و پرسنل شاغل در دندانپزشکی و دندانسازی در طی کار درمانی و ترمیمی خود مواد حساسیت زای ( آلرژی زای) مختلفی را برای بیمار بکار برده و یا خود در تماس با آنها می باشند.

بعضی از این نوع مواد عبارتند از: مواد ضدعفونی کننده، فلزات مورد استفاده در دندانپزشکی، مواد قالب گیری، بی حس کننده ها ی موضعی، اشعه ماورائ بنفش، مواد موجود در سمنت ها (Cements)، لاتکس بکار رفته در دستکش ها، مواد لاستیکی، آکریلیک، مواد چسبنده و یا دهان شویه ها.

برای آگاهی از اجزای تشکیل دهنده مواد مورد استفاده در دندانپزشکی بعضی از این اجزا در جدول ذیل فهرست شده اند. شایان ذکر است در افراد مستعد و با سابقه بیماری های آلرژیک، بسیاری از این مواد می توانند محرک و یا حساسیت زا (آلرژی زا) باشند.

در دندانپزشکی فلزات مختلفی به طور عمده جیوه، در آمالگام های ترمیمی استفاده می شود که می توانند باعث ایجاد واکنش های التهابی در مخاطات دهانی، مانند واکنش های لیکنوئیدی در دهان (Oral lichenoid reactions)  شوند. همچنین استفاده از فلزات طلا و یا پلاتین برای روکش های دندان، پل ها و یا تزئینات نیز ممکن است موجب بروز واکنش های آلرژیک در حفره دهان شوند.

در دندانپزشکی به مقدار زیاد از رزین های آکریلات برای پروتزها استفاده می شود که مقدار اندک هر یک از انواع این رزین ها گاهی سبب ایجاد واکنش های آلرژیک در فرد حساس می شوند.

علائم حساسیت و آلرژی به مواد دندانپزشکی

به طور کلی واکنش های آسیب رسان در بیماران بعد از تماس با مواد دندانپزشکی می تواند به صورت تورم مخاط دهان و لثه (Stomatitis)، التهاب لب ها (Cheilitis)، واکنش های لیکنوئیدی در دهان، تورم صورت و گاهی علائم سیستمیک و آنافیلاکسی باشند.

تکنسین های شاغل در دندانپزشکی به دلیل تماس مکرر با مواد و فلزات مورد استفاده در دندانپزشکی گاهی دچار آلرژی شغلی شامل درماتیت آلرژیک و خارش در دست ها، واکنش های آلرژیک در ناحیه صورت و یا گاهی مشکلات تنفسی می شوند.

گاهی در اثر حساسیت به بی حس کننده های موضعی فرد بیمار دچار تورم و واکنش های آلرژیک در ناحیه صورت می شود. این واکنش ها اغلب در عرض یک یا دو ساعت پس از استفاده از مواد بی حس کننده ایجاد می شوند.

علائم سیستمیک مانند خس خس سینه و مشکلات تنفسی و بندرت واکنش های شدید آنافیلاکسی به طور معمول در اثر حساسیت و آلرژی به لاتکس بروز می یابند. این واکنش ها اغلب در افراد آلرژیک (افراد آتوپیک) مشاهده می شود.

تشخیص حساسیت و آلرژی به مواد دندانپزشکی

برای اثبات اینکه واکنش های آلرژیک و التهابی و یا سیستمیک در فرد بیمار بدلیل مواد مورد استفاده در دندانپزشکی بوده است باید به پزشک متخصص آلرژی مراجعه نموده و برای انجام آزمایش های لازم اقدام نمود. به طور معمول برای شناسایی عامل مسئول واکنش های آلرژیک به مواد و فلزات مورد استفاده در دندانپزشکی از آزمایش پَچ (Patch test) استفاده می شود. برای آگاهی از این آزمایش به نوشتار آزمایش های رایج خونی و پوستی برای  تشخیص بیماری های آلرژیک مراجعه شود.

درمان حساسیت و آلرژی به مواد دندانپزشکی

در مواقعی که علائم و عوارض شدید نمی باشد به طور معمول پزشک معالج  داروهای آنتی هیستامین را تجویز می نماید. همچنین ممکن است برای کنترل واکنش های التهابی از داروهای استروئیدی خوراکی و موضعی استفاده شود. اما برای علائم بسیار شدید مانند واکنش های آنافیلاکسی نیاز به مراقبت های اورژانسی بوده که توضیحات آن در نوشتار داروهای اورژانسی برای واکنش های شدید آلرژیک بیان شده است.  

توصیه های مهم در ارتباط با حساسیت و آلرژی به دندانپزشکی

• در صورت حساسیت به جیوه موجود در آمالگام که برای پر کردن و ترمیم دندان ها مورد استفاده قرار می گیرد، برداشت آن و استفاده از مواد دیگر برای ترمیم (مانند کامپوزیت و یا سرامیک) می تواند باعث بهبود واکنش های آلرژیک در حفره دهان شود.
• درصورت سابقه آلرژی به فلزات سنگین مانند نیکل ویا جیوه و یا موادی مانند لاتکس حتما باید دندانپزشک خود را مطلع سازید.
• در صورت سابقه واکنش آلرژیک به بی حس کننده های موضعی مانند لیدوکائین باید حتما دندانپزشک خود را آگاه سازید.

تهیه و تدوین: دکتر محمد علی عصاره زادگان

منابع:

۱- Investigation of reactions to dental materials

۲-… Investigation of contact allergy to dental 

۳- Allergic Reactions to Dental MaterialsA Systematic Review